| 1.5. Xom – ashyo va materiallarning sarf balansi
Markaziy Qizilqum fosforiti Toshqo’ra konidan olingan yuvib quritilgan va yuvib kuydirilgan kontsentratlarning kimyoviy va dis’erslik tarkibi quydagi jadvalda keltirilgan (jadval. 1,2).
1-jadval.
Tashkura fosforitini kimyoviy tarkibi
Fosforit
|
Tarkibi, og’.%
|
P2O5
|
CaO
|
MgO
|
CO2
|
R2O3
|
SO3
|
F
|
H2O
|
H.O.
|
Fosforit uni
Yuvib quritilgan kontsentrat
Yuvib kuydirilgan kontsentrat
|
17,0
24,0
25,0
|
44,6
46,2
48,2
|
0,83
0,94
0,50
|
15,0
9,1
1,3
|
2,71
0,83
1,6
|
3,02
3,8
2,6
|
1,7
2,8
2,7
|
1,92
1,1
0,98
|
11,84
7,6
8,73
|
2-jadval.
Fosforitni disperslik tarkibi, og’. %
Fosforit
|
-2+1mm
|
-1+0,5mm
|
-0,5+0,315mm
|
-0,315+0,16mm
|
-0,16mm
|
Fosforit uni
Yuvib quritilgan kontsentrat
Yuvib kuydirilgan kontsentrat
|
0,16
0,22
-
|
3,50
2,01
-
|
11,04
3,46
22,6
|
58,62
34,46
27,8
|
26,68
59,85
48,8
|
Markaziy Qizilqum fosforit xomashyolaridan kamerali usulda oddiy superfosfat sulfat kislotali parchalash amalga oshiriladi. Laboratoriya sharoitida bizga forforli stakan, lapkalari keng meshalka, qo’shilayotgan kislotaning kontsentratsiyasi aniq bo’lishi kerak. Stakanda parchalanish vaqti 1,5-2 soat, harorat esa 65-75°Cda olib boriladi.
3-jadval.
Kislotali superfosfata tarkibi
Ko’rsatkichlar
|
Boyitilmagan ruda, H2SO4 58% kontsentratsiyasi, H2SO4 100% li me’yori
|
Yuvib quritilgan kontsentrat, H2SO4 60% kon-yasi H2SO4 100% li me’yori
|
Yuvib kuydirilgan
kontsentrat, H2SO4 62% kontsentratsiyasi, H2SO4 100% li me’yori
|
P2O5umm., og’.%
P2O5o’z., og’.%
P2O5suv., og’.%
P2O5er., og’.%
P2O5o’z. : P2O5umm., %
P2O5suv. : P2O5umm., %
P2O5er. : P2O5obo’., %
H2O, og’. %
|
9,63
9,02
8,09
4,43
93,7
84,0
46,0
15,3
|
13,00
11,80
11,76
6,21
90,5
90,4
47,77
16,93
|
13,91
12,11
11,98
2,73
87,1
86,2
19,63
10,79
|
Kislotali mahsulotni donadorlashda laboratoriya sharoitida ammika gazida kerakli pH gacha yerkazildi. Quritash haroratini 80-95°C da, umumiy kimyoviy tarkibini laboratoriya sharoitida aniqlash mumkin bo’lgan metodlardan foydalanildi. [13].
Bunda kislotali superfosfat ni ammoniylashda pH 4 bo’lganda erkin fosfor kislotasi monokalsiyfosfat ko’rinishida bo’ladi. pH 5-5,5 bo’lganida esa suvda eruvchan formadagi fosfor 7-10%, o’zlashuvchan xolatdagisi esa 30% bo’ladi. Ammoniylashni davom ettirganimizda mahsulot pH 6,5 - 6,7 bo’lganida o’zlashuvchan fosfor tasayishini aytishimiz mumkin.
Ammoniylangan superfosfat ning kimyoviy tarkibi, maqbul rejimi, hamda tovarlik xossalari 4-jadvalda keltirilgan.
4-jadval.
Ammoniylashtirilgan superfosfat ning kimyoviy tarkibi
Ko’rsatkichlar
|
Boyitilmagan xomashyo
|
Yuvib quritilgan kontsentrat
|
Yuvib kuydirilgan kontsentrat
|
P2O5um., og’.%
P2O5o’z., og’.%
P2O5suv., og’.%
P2Oo’z. : R2O5og’., %
P2O5vodn. : P2O5um., %
N, og’.%
H2O, og’. %
Gigrosko’lik nuqtasi, %
Donalar mustaxkamligi, MPa
Yo’ishqoqligi
|
10,50
9,95
6,93
94,8
66,0
0,72
3,37
72,0
3,74
|
14,73
14,10
12,53
96,5
86,8
1,05
1,54
72,1
2,75
|
14,65
13,90
13,01
95,3
88,8
0,98
2,71
70,6
6,01
|
|
Ushbu olingan ma’lumotlar O’zbekiston Res’ublikasi Fanlar akademiyasi Umumiy va noorganik kimyo institutining “Fosforli o’g’itlar” laboratoriyasida oingan. Hamda texnologiyani olib borish rejimlari, kislota me’yori va maxsulotning fizik – kimyoviy taxlili ham o’rganilgan.
1. Parchalanishi
Fosfat xomashyosini sarfi, t/soat 11,6
H2SO4 me’yori stexiometriyada, % 100
H2SO4 kontsentratsiyasi, % 60
H2SO4 sarfi, t/soat 12,2
Ruxsat berilgan miqdorlar:
H2SO4 me’yori, % 2
H2SO4 ni 200C haroratdagi qovushqoqligi,
g/sm3 0,003
Aralashtirish harorati, 0C 70-75
Boshlang’ich aralashtirish, min 5-6
2. Kamerali yetilish
Kamerada davom etish, soat 1-1,5
Kameradagi harorat, 0C 115-120
Ishlab chiqarish kamerasi, t/soat 21,4
Fosforitni parchalanish koeffitsienti, % 90,6
Kameradagi superfosfat tarkibi, og’.%
P2O5um. 13,00
P2O5o’z. 11,80
P2O5suv. 11,76
P2O5erk. 6,21
H2O 16,93
3. Omborda yetilishi
Etilishni davomiyligi, kun 6
Etilishning o’rtacha kuni 3
4. Ammonizatsiyalash va donadorlash
Etilgandan so’ng superfosfat ning tarkibi, og’.%
P2O5um. 14,45
P2O5o’z. 14,12
P2O5suv. 13,71
P2O5er . 4,43
H2O 6,74
Donadorlashda superfosfat ni namligi, % 14-15
Superfosfat og’irligiga ammiak me’yori, % 2
Ammoniylashning davomiyligi, min 1-2
Ammiakni ta’sir etish darajasi, % 96
Ammoniylash harorati, 0C 60-90
Mahsulotning pH ko’rsatkichi, 3,6-4,0
Donadorligi, % 20-25
Donador superfosfat ning quritishga berish namligi, % 10-11
Donadorlash jarayoni tugagandan so’ng tayyor mahsulot quritish barabaniga yuboriladi, undan chiqqan donadar mahsulot elaklarda elanib sniflarga ajratiladi.
5. Mahsulotning quritish jarayoni
Quritishda gazning harorati, 0C
kirishda 500-700
chiqishda 100-110
Mahsulotning chiqish harorati, 0C 75-105
Tayyor mahsulotning namligi, % 1,5
Mahsulotning P2O5suv. : P2O5o’z. nisbati, % 90
Mahsulotdagi azotning miqdori, % 1,05
Mahsulotning donadorligi, og’. %
1 mm kattalari - 10
1 mm dan 4 mm gacha - 89
6 mm lari - 1
Oddiy superfosfat olishda sulfat kislotasining maqbul me’yori, termokontsentrat tarkibidagi kalsiy oksidiga bog’liq. Bunda kislotaning kontsentratsiyasi 60-62% dan oshmasligi zarur.
Ushbu rasmda 1 tonna ammoniylangan oddiy superfosfat olishning yuvib quritilgan va yuvtb kuydirilgan kontsentratlar uchun moddiy balansi keltirilgan.
Ushbu ishdan shuni aytishimiz mumkinki, hozirgi kunda Qo’qon superfosfat zavodida oddiy fosforit unidan oddiy ammoniylangan superfosfat olish texnologiyasi ishlab turibdi. Bitiruv malakaviy ishimizda superfosfat olish texnologiyasi kamerali usulidan foydalanish orqali yaxshi samaradorlikka erishish mumkinligini krsatdi. [14-17].
Rasm. 8. 1 tonna yuuvib quritilgan kontsentratdan ammoniylangan oddiy superfosat olishning material balansi
1116 kg
Н2SO4 (62%)
1000 kg yuvib kuydrilgan kontsentrat Р2О5 – 25,0%
3,75 kg Н2О
12,67 kg SiF4
Aralashtirish va parchalanish harorati
Н2SO4 65-700С
Ʃ = 16,32 kg
2099,58 кг
Harorat 110-1200С
Boshlanish 1,5 soat.
302,53 kg Н2О
1,40 kg SiF4
Ʃ = 303,93 kg
Omborda kontsetratsiyasini oshirishni davomiyligi 6 kun.
Ammoniylash, donadorlash va qurtish
t = 85-900
109,82 kg Н2О
0,74 кг SiF4
2,1 kg NН3
5,12 kg Н2О
Ʃ = 110,56 kg
Ʃ = 7,22 kg
1798,56 kg
1688 kg
1706,5 kg
Tayyor mahsulot
23,63 kg
NН3gaz. (60%)
Rasm. 9. 1 tonna yuuvib kuydirilgan kontsentratdan ammoniylangan oddiy superfosat olishning material balansi
ISHLAB CHIQARISHNI AVTOMATLASHTIRISH
2.1. Texnologik jarayonni avtomatik boshqarish.
Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish va boshqarish texnika taraqiyotining asosiy yo’nalishlaridan biri bo’lib, u ishlab chiqarish samaradorligini muttasil oshirish, mahsulot sifatini yuqori darajaga ko’tarish, xarajatlarni kamaytirish, mehnat sharoitlarini yaxshilash, ishlab chiqarishda xafsizlikni taminlash va atrof-muhitin muhofaza qilish uchun xizmat qiladigan asosiy omil hisoblanadi.
Xar bir texnologik jarayon (texnologik jarayon ‘arametrlari deb ataluvchi) o’zgaruvchan fizikaviy va kimyoviy kattaliklar (bosim, sarf, tem’eratura, namlik, kontsentratsiya va x.k.) bilan xarakterlanadi. Texnologik jarayonning to’g’ri o’tishini tahminlash uchun muayyan jarayonni xarakterlovchi ‘arametrlarni berilgan qiymatda ushlab turish lozim.
Boshqaruv tizimi asosan quyidagi elementlardan iborat bo’ladi, qurilma, o’lchovchi qurilma, rostlagich va ijrochi qurilma. Boshqarish tizimining asosiy vazifasi, mahsulot tannarxini kamaytirish, sifatini va chiqish miqdorini ko’’aytirish. Buning uchun texnologik jarayon ko’rsatkichlarini (T, ‘, F, L, Q va x.k.) kerakli qiymatda (texnologik reglament asosida) boshqarishdir.
Mening bitiruv ishim Ekstraksion fosfor kislotasidan ammofos olishda bug’latish a’’aratini takomilashtirish. Asosiy qurilmaning matematik modeli (uzatish funktsiya) ni tuzidim. ABT –hisoblash deganda asosiy maqsad chiqish qiymatini biror talab etilgan kattalikda ushlab turish degani. Biror ‘arametrni kerakli qiymatda ushlab turish, ya’ni uni boshqarish demakdir.
2.1-sexema
|
