National University of Uzbekistan
Volume 4 | NUU Conference 2 | 2023
Google Scholar indexed
Current Issues of Social Sciences and Humanities
DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-395-399
Ijtimoiy-gumanitar fanlarning dolzarb masalalari
396
April, 2023
https://nuu.uz/ International Scientific and Practical Conference
imkoniyatlardan chegaralangan boʼladi. Bu esa atrofni anglash jarayonini
qiyinlashtiradi va kompensatsiyani talab etadi. Oʼz navbatida bu koʼruv, harakat,
hidlash sezgisi va idroki rivojlanishga salbiy taʼsir koʼrsatadi. Lekin shuni aytib oʼtish
kerakki eshituv sezgisining yoʼqolishi sababli koʼruv sezgisi, idroki asosiy oʼringa
oʼtadi. Zaif eshituvchi bolaning koʼruv analizatori atrofdagi olamni anglashda asosiy
ahamiyatga ega boʼladi va shu oʼrinda ularning koʼrish
xotirasi kuchayib tafakkuri
ham rivojlanib boradi.
Eshitishida nuqsoni boʼlgan bolalar sezgisi, idroki va xotirasi shakllanishining
umumiy qonuniyatlari bilan birga spetsifik xususiyatlarga ega boʼladi. Eshitishda
nuqsoni boʼlgan bolalarda eshituv sezgisi mavjud emas degan fikr notoʼgʼridir. Yangi
okustik apparatlar yordamida oʼtkazilgan tadqiqotlar natijalari koʼrsatishicha,
eshitishda nuqsoni boʼlgan bolalarning 40 %da eshituv sezgisi qoldiqlari mavjudligini
koʼrsatdi.[2 s.179]
Hozirgi kunda bolalar tafakkurining rivojlanishini uch bosqichi – koʼrgazmali
– harakat, koʼrgazmali – obrazli, soʼzli – mantiq tavsiflanadi. Soʼnggi bosqichda
umumlashish, tushunchaning shakllanganligi darajasi,
ishlatiladigan material
xarakteriga koʼra konkret – tushunchali va abstrakt tushunchali tafakkur oʼzaro
tasniflanadi. Koʼrgazmali – harakat tafakkuri predmet bilan tashqi harakatni oʼzida
jamlaydi, bunda bola maqsadga erishish vositasi sifatida turli predmetlardan
foydalanadi. Аmaliy vazifalarni amalga oshirishda muammoni hal etishni bir
sharoitdan ikkinchisiga oʼtkazish zaruriyati yuzaga keladi. Bu koʼrgazmali – harakat
umumlashmalarini shakllanishga olib keladi. Koʼrgazmali – harakat tafakkurining
oʼziga xosligi, bir sharoitdan boshqasiga oʼtishda bola
harakati va predmet aloqasi,
munosabati tamoyili toʼliq namoyon boʼlmasligi bilan belgilanadi.
Shunday qilib, nutqiy rivojlanishgacha tafakkurning inert, harakatchan
emasligi kuzatiladi. Maʼlum nuqtai nazardan bola narsani anglab,
undan qiyinchilik
bilan ajraladi. Nonutqiy muloqot imo – ishora yoki soʼzlashuv nutqini shakllantirish
uchun asosiy omil sanaladi. Kar bolani nutqini rivojlantirish uning tafakkurini
rivojlantirishda muhim oʼringa ega. А.V.Zaporojes fikricha bolani amaliy tajribaga
va sensor tarbiyaga ega boʼlishi asosidagina bu jarayon amalga oshishi mumkinligini
eʼtirof etadi.[1]
Tafakkur – haqiqatni bevosita va umumlashgan holda aks ettiruvchi bilish
jarayonidir.
Bolaning amaliy tajribasi inson qoʼli
bilan yaratilgan
predmetlar bilan topishi, harakatlarni natijalar bilan qiyoslash,
sabab – oqibat aloqalarini belgilashdir. Shuningdek bolalar
