Международный научный журнал № 5 (100), часть 1
«Научный импульс» Январь, 2023
1503
TA’LIM TIZIMIDA INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANINI
O‘QITISHDA ZAMONAVIY INNOVATSION G‘OYALAR
Farg‘ona ICHSHUI kasb-hunar maktabi
Informatika va axborot texnologiyalari
fani o‘qituvchisi
Nurmatova Azimaxon Abdullajon qizi
To‘lqinov Ziyodullo Xayrullo o‘g’li
Maxsus fan o‘qituvchisi
Annotatsiya:ta’lim tizimida informatika va axborot texnologiyalari fanini o‘qitishda
zamonaviy innovatsion g‘oyalar xaqida ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar: yangi innovatsion texnologiyalar, axborot texnologiyalar.
So‘nggi yillarda kompyuterlar va axborot texnologiyalari hayotimizga dadil kirib
kelmoqda. Kompyuterlar bugungi kunda axborotni olish va qayta ishlashning muhim
vositasi bo‘lib, uning tezligi tasavvurni hayratga soladi. Shunday ekan, bu vositalarni ta’lim
jarayoniga joriy etishni hozirgi davrda tabiiy hol deb hisoblash mumkin. Didaktik darslikda
foydalaniladigan kompyuter jarayonlarini tizimlashtirishga harakat qilaylik. Multimedia
texnologiyalari tufayli o‘qituvchi larda qiziqish va qiziqish uyg'otadi. U fikrlash faoliyatini
faollashtiradi va o‘tilgan materialni samarali o‘zlashtirishga imkon beradi. Amalda
ko‘rsatish qiyin bo‘lgan jarayonlarni modellashtirish va namoyish qilish imkonini beradi.
Materialni o‘zlashtirish tezligi bilan bir qatorda uni tushunish, tushunish o‘qitishni yakka
tartibda olib borish imkonini beradi. Informatika va axborot texnologiyalari, Internet
ilovalarini ishlab chiqish darslarida o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini rivojlantirish
maqsadida kompyuterda internet texnologiyalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. O‘qituvchi
dars davomida o‘quvchilarga ma’lum hajmdagi darslarni beribgina qolmay, balki ularda
turli xil vositalar, jumladan, kompyuterdan foydalangan holda mustaqil ravishda boshqa
ma’lumotlarni izlash istagini ham shakllantirishi kerak.
Hozirgi kunda ta’limga, ilm-fanga qanchalik katta e’tibor berilar ekan, shu borada
inson kamolotining har tomonlama yetuk shaxs bo‘lib shakllanishida ma’naviy tarbiyaning
ahamiyati beqiyos ekanligini unutmasligimiz lozimdir. Fanga nisbatan hurmat, ma’rifatli
bo‘lish, ma’naviy tarbiyali bo‘lish ta’limning tarbiyaviy maqsadida namayon bo‘ladi.
Ta’lim tizimida informatika va axborot texnologiyalari, internet ilovalarni ishlab
chiqish fanlarini o‘qitishda zamonaviy innovatsion metodlarni qo’llash natijasida dars
maqsadiga erishish oson bo‘ladi.
Masalan ko’p tadqiqotlarda oliy ta’lim tizimida dars jarayonlarida SWOT tahlil, Venn
diagrammasi, Aqliy xujum, Blits so’rov metodlaridan ko’p foydalaniladi. Kasb-hunar
maktablarida esa ko’proq Aqliy xujum, Blits so’rov, Kichik guruhlarda ishlash, FSMU
metodi, T-Jadvali, klaster metodlari dars mashg‘ulotlarida qo’llanilib keladi. Misol uchun
Международный научный журнал № 5 (100), часть 1
«Научный импульс» Январь, 2023
1504
FSMU metodi mashg‘ulotda o‘rganilayotgan mavzuning muhokamasi jarayonida unga doir
masalalar bo‘yicha o‘quvchilar o‘z fikrlarini bayon qilishlari, shu fikrlarni asoslovchi
sabablarni ko‘rsatishlari, ularni tasdiqlovchi misolllarni keltirishlari va pirovardida
umumlashtiruvchi xulosalar chiqarishlarini o‘rgatish va mashq qildirish metodidir.
FSMU metodining umumiy sxemasi:
F – fikringizni bayon eting;
S – fikringizni asoslovchi sabab ko‘rsating;
M – ko‘rsatgan sababingizni tasdiqlovchi misol keltiring;
U – fikringizni umumlashtiring.
Bu metod o‘quvchilarni erkin fikrlashga, o‘z fikrini himoya qilishga va boshqalarga o‘z
fikrini o‘tkazishga, ochiq holda bahslashishga, bahs-munozara madaniyatiga, shu bilan bir
qatorda, o‘quvchilar tomonidan o‘quv jarayonida egallangan bilimlarni tahlil etishga va
o‘zlashtirish darajasini aniqlashga, baholashga o‘rgatadi.
Har bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi va hayotiy zarurati bo‘lgan ta’lim
tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasi prezidenti
Shavkat Miromonovich Mirziyoyev aytganidek “Agar mendan sizni nima qiynaydi?” deb
so‘rasangiz, farzandlarimizning ta’lim va tarbiyasi deb javob beraman degan so‘zlaridan
ham bunga yana bir karra misoldir.
Bugungi kunda mustaqil taraqqiyot yo‘lidan ildam borayotgan mamlakatimizning
uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish va takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga ko‘tarish, unga
ilg‘or pedagogik va yangi innovatsion zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy qilish va
ular orqali ta’lim samaradorligini oshirish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir.
Ta’lim tizimining bugungi vazifasi, o‘qituvchilarning yangi innovatsion axborot
texnologiyalari orqali dars davomida samarali foydalanib o‘quvchilarga ma’lumotlarni aniq
va tushunarli qilib yetkazib berish hisoblanadi.
Shuning uchun ham dars davomida o‘qituvchi o‘quvchilarning matematika fanini
tushunarli aniq qilib o‘rganib borishida ham, darslarni yangi innovatsion zamonaviy axborot
texnologiyalaridan foydalanib tashkil etish va o‘rgatish maqsadga muoviqdir.
O‘quvchilarning mustaqil bilim olish qobiliyati qanchalik yaxshi tashkil etilgan bo‘lsa,
dars shunchalik samarali va sifatli o‘tadi. Kompyuter o‘quvchilarning mustaqil ishlash
qobiliyatini oshiradi, o‘qituvchi esa o‘tilgan materialni o‘zlashtirish jarayonini turli yo‘llar
bilan boshqara oladi. “Infomatika va axborot texnologiyalari fanini o‘qitishda innovatsion
yondashuvlar” kompyuter o‘qituvchilarining malakasini oshirish kursining o‘quv dasturi
asosida o‘qituvchilarni o‘qitishdagi zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalarning mazmun
va mohiyatini ochib beradi. Keling, fanlarni o‘rganishingiz kerak bo‘lgan ba’zi mobil
ilovalardan misollarni ko‘rib chiqaylik. Asosiy hisoblash ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun
“Yosh kompyuterchi zukkolik" ilovasi. Ilova kompyuterda tezkor hisob-kitoblar uchun
mavjud algoritmlarni aks ettiradi. Har bir o‘qituvchi ularni o‘rganishi va keyin nazariy
bilimlarini amaliy mashg‘ulotlarda mustahkamlashi, shu bilan og‘zaki arifmetikaning amaliy
tajribasini boyitishi mumkin. Fanni o‘qitishda innovatsion yondashuvlar moduli bo‘yicha
Международный научный журнал № 5 (100), часть 1
«Научный импульс» Январь, 2023
1505
o‘quv uslubiy majmua o‘quvchiga yangi g‘oyalar, me’yorlar, qoidalar, boshqalar tomonidan
yaratilgan ilg‘or g‘oyalar, me’yorlar, qoidalarni tabiiy qabul qilish bilan bog‘liq sifatlar,
ko‘nikmalarni shakllantirish imkonini beruvchi tarbiyani yaratishga o‘rgatadi. innovatsion
ta’lim deb ataladi. Innovatsion ta'lim jarayonida qo‘llaniladigan texnologiyalar innovatsion
ta'lim texnologiyalari yoki ta'lim innovatsiyalari deb ataladi.
Ta’lim innovatsiyasi – ta’lim sohasidagi yoki o‘quv jarayonidagi muammoni yangicha
yondashuv asosida hal etishda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan, avvalgidan ko‘ra samaraliroq
natijani kafolatlay oladigan shakl, usul va texnologiya.
Bugungi kunda ta’lim tizimi oldida turgan ta’lim innovatsiyalarini jahon ta’lim
standartlari darajasida joriy etish va ta’lim innovatsiyalarini joriy etish orqali har
tomonlama yetuk ijodiy, boy ma’naviyatli, kasbiy, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni
ta’minlash orqali ta’lim samaradorligini oshirish, ta’lim muassasalarining pedagogik
xodimlari, Xususan, har bir fan o‘qituvchisi mustaqillik g‘oyasi ruhida tarbiyalangan
barkamol shaxsni kamol toptirish kabi vazifalarni hal etishda o‘zining pedagogik faoliyatini
tubdan o‘zgartirishi zarur. Mamlakatimiz bo‘ylab umumta’lim maktablariga katta e’tibor
qaratilib, maktablarimizni jahon andozalari darajasida jihozlash ishlari olib borilmoqda.
Bugungi kunda uzluksiz ta’lim tizimidagi ta’lim muassasalari, jumladan, umumiy o‘rta ta’lim
maktablari o‘qituvchilari oldida yangi vazifalar, ya’ni fanni o‘zlashtirish sifatini oshirish
vazifalari turibdi. Shu munosabat bilan matematika o‘qitishda turli metodlardan
foydalaniladiki, ularning asosiy maqsadi informatika va axborot texnologiyalari, internet
ilovalarini ishlab chiqish fanini o‘qitishni joriy etish va o‘zlashtirishdan iborat.
Ta`lim tizimida ham informatika fanlarini o‘qitishda yangi texnik vositalar, shu
jumladan, kompyuter va boshqa axborot texnologiyalarining jadal kirib kelayotgan hozirgi
davrida fanlararo uzviylikni ta`minlash maqsadida informatika fani yutuqlaridan
foydalanishni tashkil etish o‘quvchilarning bilim olish samaradorligini oshirishga juda katta
yordam beradi.
Kompyuter texnikalarini maktab ta`lim muassasalariga tatbiq etish, o‘qitish
jarayonini optimallashtirishga keng yo‘l ochib beradi.
Keyingi o‘n yillikda ta`lim tizimida informatika fanini o‘qitishda kompyuterlardan
va yangi innovatsion zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish bir necha asosiy
yo‘nalishlarda olib borildi. Bularga kompyuter yordamida bilimni baholash, turli tipdagi
o‘rgatuvchi dasturlarni ishlab chiqish va rivojlantirish, bilishga oid mantiqiy o‘yinlarni ishlab
chiqish va boshqalar turdagi yangidan yangi o‘quvchilarning fan bo‘yicha mustaqil o‘z
ustida ishlashlari uchun yordam beradigan zamonaviy innovatsion dasturlar ishlab chiqildi.
Misol uchun dasturni o’rgatadigan ilova dasturlari, platformalardir. Platformalar –
www.uzbekcoders.uz, www.uz.khanacademy.org. Bu dasturlar va video darslar orqali
o‘quvchilar dars davomida o‘rgatilgan mavzularni yanada mustahkamlab olishiga juda katta
yordam beradi.
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida yangi innovatsion zamonaviy axborot
texnologiyalaridan foydalanish va uni o‘quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqishga
Международный научный журнал № 5 (100), часть 1
«Научный импульс» Январь, 2023
1506
bo‘lgan e’tibor kundan-kunga kuchayib bormoqda, bunday bo‘lishining sabablaridan biri,
shu vaqtgacha ananaviy ta`limda o‘quvchilar faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan
bo‘lsa, yangi innovatsion zamonaviy axborot texnologiyalarida ularni egallayotgan
bilimlarini o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni
ham o‘zlari keltirib chiqarishlariga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxsni rivojlanishi,
shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda
boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik funktsiyasini bajaradi.
Yangi innovatsion zamonaviy axborot texnologiyalarida o‘quvchilarni bilimli,
yetuk va fanlarni chuqur o‘zlashtirishlarini ta`minlaydi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish joizki, zamonaviy axborot texnologiyalari vositalaridan
informatikani o‘qitish, mavzularni tushuntirish va ko‘rgazmalar tashkil etishda ham
foydalanish mumkin. Axborot texnologiyalari vositalaridan biri matematika fanini
multimedia muhitida turli animatsiyalar, dasturlar orqali o‘qitishni tashkil etishdir. O‘qitish
jarayonini axborot texnologiyalarining multimedia vositalari asosida talablar asosida tashkil
etish o‘qituvchi mehnatini yengillashtirish, o‘quv jarayonini boshqarish, samaradorligini
yanada oshirish imkonini beradi. Shu bilan bir qatorda ta’lim muassasasi rahbariyatiga
o‘qituvchi , guruh, mutaxassisliklar bo‘yicha test natijalarini ko‘rib borish va ulaming
o‘zlashtirish natijalariga baho berish, o‘qituvchilaming ma’ruza matnlari va boshqa
mustaqil ishlariga mo‘ljallangan materiallarining tayyorlash sifatiga baho berish,
multimedia vositalari asosida laboratoriya ishlarini bajarish uchun kompyuterda
modellashtirilgan virtual stendlar joriy etish, kursni o‘zlashtirish bo‘yicha uslubiy
materiallami tayyorlash uchun takliflar ishlab chiqish kabilami amalga oshirish imkoniyatini
beradi.
| 