122
Rejalashtirish ishlab chiqarishning maqbul yo’nalishlarini aniqlash,
foydalanilmagan zahira va imkoniyatlarni qo’llash, korxonaning oqilona baho
siyosatini shakllantirish hamda xo’jalik yuritish aloqalarining samarali shakllarini
o’rnatishga ko’maklashadi. Rejalashtirish va bashorat qilish yordami bilan ichki va
tashqi bozordagi iste’molchilar talabi aniqlanadi, korxonaning tashqi iqtisodiy
faoliyati kuchaytiriladi.
Korxonalar faoliyati va iqtisodiyotda rejalashtirishdan tashqari bashorat qilish
ham katta rol o’ynaydi. Bashorat qilish xo’jalik faoliyati yurituvchi sub’ektning
istiqbolda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan holatlarni ilmiy asoslagan holda avvaldan
ko’ra bilishini ifodalaydi. U yuzaga kelayotgan yoki kelajakda yuzaga kelishi
mumkin bo’lgan iqtisodiy, ilmiy-texnik va ijtimoiy holatlarni baholash va tahlil
qilish asosida yaratiladi hamda muqobil qarorlarni tanlashga imkon yaratadi.
Bashorat qilish rejalashtirish tavsifida o’z aksini topadi: ishlab chiqarish va
korxona iqtisodiy hayotining boshqa jihatlarini strategik rejalashtirish - o’rta va uzoq
muddatli bashoratlar asosida hamda joriy rejalashtirish - qisqa muddatli bashoratlar
asosida ishlab chiqiladi. Bu yo’nalishlarning ikkalasi ham o’zaro uzviy aloqada
bo’lib, ishlab chiqarish strategiyasini fan-texnika taraqqiyoti va hayotning real
voqeligi bilan bog’laydi.
Bashoratning maqsadi - bozorga ta’sir qiluvchi omillarni, shu bilan birga,
xo’jalikning umumiy ahvoli, tuzilmaviy siljishlar, investitsion faollik, fan-texnika
taraqqiyotining iste’molchi va ishlab chiqaruvchilarga ta’sir ko’rsatishi, an’anaviy
mahsulotlardan tashqari korxonaning barqarorligi va raqobatbardoshligiga olib
keluvchi «pioner» (yangi) mahsulot ishlab chiqarish istiqbolida yuzaga kelishi
mumkin bo’lgan holatlarini belgilashdadir. Korxonalar uchun talabni
prognozlashtirish muhim ahamiyatga ega bo’lib, u ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlar turi va miqdorining o’zgarishini avvaldan aniqlab beradi. Umuman
olganda, prognoz rejalashtirishning ilmiy asosidir.