175
oshadi. Baho talab qayishqoqligining o’zgarishiga olib keladi.
Ammo hamma
haridorlar ham bahoning o’zgarishiga bir xil munosabatda bo’lmaydilar. Korxonalar
o’z tovarlariga baho belgilashdan oldin, unga ta’sir etuvchi tashqi omillarni chuqur
tahlil qilishlari zarur.
Jahon tajribasida iste’molchilarni harid qilishlariga qarab quyidagi to’rt turga
(segmentga) bo’lib o’rganiladi:
- tejamli haridorlar - harid qilishda asosiy e’tiborni tovar bahosiga, sifatiga va
assortimentiga qaratadigan haridorlar;
- o’z mavqeiga ishongan haridorlar - tovar obraziga, korxona obro’-e’tiboriga
va xizmat ko’rsatish darajasiga ko’proq ahamiyat beradilar;
- nafosatli haridorlar - kichik firmalarni qo’llab – quvvatlash uchun ular
tovarlari turlariga va bahoga ahamiyat bermaydi;
- faqat tovar sotib olish jarayonidagi qulay sharoitlarga qarab (bahosidan
qat’iy nazar) tovar harid qiluvchi iste’molchilar.
Ba’zi haridorlar universal assortimentli va past
baho bilan savdo qiluvchi
do’konlarni ko’proq xohlashadi. Hukumat o’z tomonidan aholini ijtimoiy muhofaza
qilish, spirtli ichimliklar, tamaki mahsulotlari va boshqa ayrim tovarlarning
sotilishini chegaralab turish maqsadida baho siyosatiga ta’sir ko’rsatadi.
Тovar harakati qatnashchilari: ishlab chiqaruvchi firma ko’proq foyda olish
maqsadida monopol baho o’rnatishga, ulgurji va chakana savdo tarmoqlari ham o’z
foydasiga ko’proq qo’shimcha hissa olishga harakat qiladi. Bahoga ta’sir etuvchi
asosiy omil - bu raqiblar siyosatidir. Agar bozor to’yingan "haridorlar" bozori bo’lsa,
boshqa omillar ta’siri sezilmaydi. Faqat narxlar raqobati
orqali talab va taklif
muvozanati ta’minlanadi. Shu bilan birga baho tovar ishlab chiqarish xarajatlari -
xom ashyo, ish haqi, transport, reklama kabilarga bo’lgan sarflar ta’sir ko’rsatadi.
Narxlashtirish strategiyasini ishlab chiqish quyidagi bosqichlarni o’z ichiga
oladi. Maqsadni aniqlash, narxlashtirishning
umumiy siyosatini belgilash, baho
strategiyasini amalga oshirish va narxni moslashtirish.
Amaliyotda, narxlashtirishning uch xil maqsadi mavjud bo’lib, korxona
ulardan birini tanlashi mumkin.
176
Birinchi holatda korxona bozorda o’z ulushini ko’paytirishga qiziqsa,
ikkinchisida - foydani ko’paytirish kerakligi, daromad
olish va investitsiya
xarajatlaridan foyda kelishini ko’zlaydi. Uchinchisida - korxona bozordagi o’z
holatini ushlab turishiga asoslangan strategiyasida, hukumat tomonidan bo’ladigan
noxush harakatlarning oldini olishga, raqiblar ta’sirini pasaytirish,
tovar harakati
qatnashchilari bilan munosabatlarni saqlab qolish, yangi raqobat chiqishiga qarshi
turish va bahoni muvozanatlashtirishga harakat qiladi. Narxlashtirishning umumiy
siyosati doirasida, korxona tovarining bahosi uning aniq bozori va marketing
faoliyati bilan bog’lanadi.
