• 10.1 Narx nazariyasi va narx turlari
  •  0 - m a v z u . M a x s u l o t n a r x i v a n a r x s h a k l l a n i s h i




    Download 4,58 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet98/175
    Sana24.05.2024
    Hajmi4,58 Mb.
    #252719
    1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   175
    Bog'liq
    Korxonalar iqtisodiyoti va menejmenti-ASHUROVA N.B

    1 0 - m a v z u . M a x s u l o t n a r x i v a n a r x s h a k l l a n i s h i
    Mavzuning maqsadi:
    Talabalarda maxsulot narxining tuzilishi, narx siyosati, 
    - xom ashyo, ish haqi, transport, reklama kabilarga bo’lgan sarflar kabilarni asosiy 
    tayanch so’z va iboralar hamda masalalar, muammoli savollar orqali bilim va 
    ko’nikmasini shakllantirishga ko’maklashishdan iborat. 
    10.1 Narx nazariyasi va narx turlari 
    Narx — bozor mexanizmining muhim tarkibiy unsurlaridan biri. U oʻzining 
    vazifalari orqali barqaror iqtisodiyotning shakllanishi hamda samarali amal 
    qilishiga, bozor muvozanatining taʼminlanishiga, milliy daromadning iqtisodiyot 
    turli tarmoq va sohalari, xoʻjalik yurituvchi subʼektlari boʻyicha taqsimlanishiga
    aholining ijtimoiy jihatdan himoya qilinishiga sharoit yaratadi. Shuningdek, u ishlab 
    chiqaruvchilarni ragʻbatlantirib, sogʻlom raqobat muhitining yaratilishiga katta 
    taʼsir koʻrsatadi. 
    Narx, baho — tovar qiymatining puldagi shakli, bozor iqtisodiyotida amal 
    qiluvchi iqtisodiy dastak. Iqtisodiy tafakkur tarixidagi ayrim qarashlarda narxni 
    qiymatning mehnat nazariyasiga asoslanib talqin qilishgan, unga qiymatning 
    puldagi ifodasi deb qaralgan. 21-asr boshlaridagi nazariyalar narxni pulning 
    miqdoriy nazariyasi asosida izoxlab, narxga harajatlar, tovarning nafliligi va raqobat 
    taʼsir etishini eʼtirof etadi. narxni qiymat belgilaydi, ammo u aniq bir qiymatdan 
    yuqori yoki past boʻlishi mumkin, bu esa bozordagi muayyan tovarga boʻlgan talab 
    va taklift bogʻliq. narx faqat qiymatni emas, balki talab va taklif, shuningdek, 
    tovarning ijtimoiy foydaliligi, sifati va boshqa tovarlar oʻrnini bosa olishi, 
    muomaladagi pulning harid qobiliyatiga ham bogʻliq. Binobarin, narx qiymatdan 
    miqdoran farqlanadi. Mahsulot tannarxi har qanday narxning asosi boʻlib, 
    mahsulotning hayotiy sikli davomida uning narxidagi oʻzgarishlarga katta taʼsir 
    koʻrsatadi. narx miqdori harajatlarga va tovar sifatiga toʻgʻri mutanosiblikda, 
    rakrbatning shiddatiga esa teskari mutanosiblikda turadi.
    Bozor iqtisodiyotida narx bir nechta vazifalarni bajaradi:


    172 
    1) hisob-kitob va oʻlchov vazifasi —narx vositasida qilingan harajatlar, 
    olingan natijaning puldagi miqdori aniqlanadi. Harajatlar ishlatilgan resurslar 
    miqorini uning narxiga koʻpaytirish opqali hisoblanadi;
    2) ragʻbatlantirish vazifasi — narx ning oʻzgarishi ishlab chiqarish hajmini 
    oʻzgartiradi. Talab narxga nisbatan teskari mutanosiblikka ega. Narx pasaysa talab 
    ragʻbatlantiriladi, aksincha, narx oshsa (boshqa shar-tsharoit oʻzgarmagan taqdirda) 
    taklif ragʻbat oladi. Narxdagi oʻzgarish ishlab chiqaruvchilar va isteʼmolchilarga 
    ishtiyoq bagʻishlaydi;
    3) raqobat vositasi vazifasi — narx raqibni bozordan siqib chiqarish va 
    bozorda oʻz mavqeini mustahkamlash uchun ishlatiladi. Raqobatchilar narxni 
    oʻzgartirib turish, uni sharoitga qarab turlicha belgilash orqali oʻzaro bellashadilar. 
    Narx raqobatlashuvning iqtisodiy vositasi hisoblanadi;
    4) iqtisodiyotni tartiblash vazifasi — narx bozor mexanizmidagi asosiy 
    iqtisodiy dastak yoki vosita, narx oʻzgarishiga qarab nimani va qancha ishlab 
    chiqarish kerakligi aniqlanadi. Muayyan tovarlar narxining oshishi ularni koʻplab 
    ishlab chiqarish kerakligini bildiradi, aksincha, narxning pasayishi tovar ishlab 
    chiqarishni kamayishi yoki umuman toʻxtatilishi lozimligini anglatadi. Narxga 
    qarab bozori kasod tovarlardan voz kechilib, bozori chaqqon tovarlarni ishlab 
    chiqarishga oʻtiladi. Bu esa resurslarning bir sohadan ikkinchisiga oqib oʻtishiga, 
    eski soha qisqarib, yangi sohaning tez rivojlanishiga olib keladi. Narx resurslarni 
    qayta taqsimlash orqali iqtisodiyotni tartiblaydi. 
    Iqtisodiyotning turli tarmoqlarida tovarlar va xizmatlar oldi-sotdisida 
    qo’llanilishi narx tizimini yaratadi. Milliy iqtisodiyot holatini hisoblashda joriy va 
    qiyosiy narxlar qoʻllaniladi. Joriy narxlar amaldagi narxlar boʻlib, ular yordamida 
    yil davomidagi ishlab chiqarish natijalari hisoblanadi. Qiyosiy narxlarda maʼlum yil 
    asos qilib olinib, ishlab chiqarishning natijalari shu narxda hisoblanadi va boshqa 
    yillar bilan taqqoslanadi. Joriy narxlar inflyasiya tufayli oʻzgarishi va real iqtisodiy 
    natijani koʻrsatmasligi sababli yalpi milliy mahsulot, milliy daromad, real ish haqi 
    va shu kabi koʻrsatkichlar dinamikasi qiyosiy narxlarda hisoblanadi. 


    173 
    Narx qaysi bozorda amal qilishi, kimga moʻljallanganligi va qaysi maqsadni 
    koʻzlashiga qarab bir necha turlarga boʻlinadi. 

    Download 4,58 Mb.
    1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   175




    Download 4,58 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



     0 - m a v z u . M a x s u l o t n a r x i v a n a r x s h a k l l a n i s h i

    Download 4,58 Mb.
    Pdf ko'rish