10.5-jadval
Moylarning fenolli tozalashdagi ko‘rsatkichlari
Ko‘rsatkichlar
Tozalangan xom-ashyo
Kam
qovushqo
qli
distillyat
O‘rta
qovush
qoqli
disti
llyat
Qovu
shqo
qli
distil
lyat
Dea
sfal
ti
zat
Xom-ashyo tavsifi
Zichlik 20
0
S dagi, kg/m
3
885
912
924
911
Qovushqoqlik, 100
0
C da, mm
2
/s
8,9
5,9
9,2
20,
137
6
Kondrson bo‘yicha koksliligi, % (mass)
-
-
-
0,9
Oltingugurt miqdori, % (mass)
1,7
1,6
1,8
1,5
Jarayon parametrlari
Fenolni xom-ashyoga nisbatan sarfi, %
(mass)
350
200
400
550
Kolonnadagi harorat,
0
C
Yuqorisida
pastida
45
32
60
40
65
45
88
68
Rafinat tavsifi
Zichlik 20
0
C dagi, kg/m
3
838
855
867
876
Qovushqoqlik, 100
0
C da, mm
2
/s
7,7
4,9
6,8
15,
4
Kondrson bo‘yicha koksliligi, % (mass)
-
-
-
0,2
Oltingugurt miqdori, % (mass)
0,3
0,4
0,4
-
Qovushqoqlik indeksi
104
103
97
95
Rafinat chiqishi, % (mas)
51
55
65
50
138
1
0.
1
-
ra
sm.
M
oy
xomas
hyos
ini
f
enoll
i
toza
la
sh
qur
il
mas
ining
texno
logi
k
sxe
mas
i:
1,
6,
9
,
11,
13,
18,
22,
19,
31,
33,
37
–
na
so
slar
;
2,
17,
23,
24
-
is
siql
ik
alm
as
hti
rgichla
r;
3,
12
–
qizdir
gichla
r;
4
–
konde
ns
ator
-s
o
vit
kich
;
5
–
abs
or
be
r;
7,
8,
2
6
–
sovit
gichla
r;
10
–
eks
tr
ak
ts
ion
kolo
nna
;
14,
15,
28
,
34
–
yi
g‘
gichla
r;
16,
30
–
quvur
li
pe
chla
r;
19,
35
–ha
voli
s
ovit
is
h
ji
ho
zlar
i;
20
–r
af
ina
tni
uc
hir
is
h
kolonnas
i;
21
-
ra
finatni
bu
g‘
latuvc
h
i
kolonna;
25
–
qa
yna
tgi
ch;27
–
qur
it
is
h
kolon
na
si;
32
–
eks
tr
aktni
uc
hir
is
h
kolonnas
i;
36
–
eks
tr
aktni
bu
g‘
latuvc
hi
kol
onna
;
38
–
tom
chqa
yta
rgich.
139
10.3. Moy fraksiyalarini deparafinlash jarayoni
Ikki bosqichda filtrlash yo‘li bilan moy fraksiyalarini juft erituvchilar-
atsetotoluol ishtirokida deparafinlash qurilmasida past qotish haroratli moy va
ikkinchi bosqichda gach va petrolatumdan moy ajratib olinadi. Qurilmaga xom-
ashyo sifatida selektiv tozalangan rafinat beriladi. Asosiy olinadigan mahsulot-
deparafinlangan moy. Parafinsizlantirilgan moyning chiqimi 65-80% (mass.)
xom-ashyoga nisbatan. Moy xom-ashyosini atsetotoluol erituvchisi yordamida
tozalash qurilmasining texnologik sxemasi 10. 2 – rasmda keltirilgan.
Qurilmaning asosiy bo‘limlari: 1. Kristallash; 2. Filtrlash; 3. Erituvchini
regeneratsiyalash. Xom-ashyo rafinat 10-nasos orqali 11-sovutgichdan o‘tib,
13, 16 regenerativ kristallizatorlarga beriladi. Bu erda rafinat 1-bosqichdan
olingan filtrat bilan sovutiladi. Xom-ashyo sovuq erituvchi bilan 3ta joyda 13,
14
va
15
kristallizatorlardan
chiqishda
aralashtiriladi.
Regenerativ
kristallizatorlardan so‘ng xom-ashyo eritmasi 18, 20-ammiakli kristallizatorlarga
kiradi va bu yerda filtrlash haroratigacha sovutiladi. Moy eritmasida qattiq
uglevodorodli sovutilgan suspenziya 1-yig‘gichga tushib, u erdan 2-vakuum
filtrning 1-bosqichiga oqib o‘tadi. 1-bosqich filtrati 7-vakuum yig‘gichda
yig‘iladi. 17-nasos orqali regenerativ kristallizatorlardan o‘tib, 12- issiqlik
almashgichdan o‘tib, erituvchini regeneratsiyalash bo‘limiga uzatiladi. Qoldiq
22-kristallizatorlarda sovutilgan sovuq erituvchi bilan yuviladi. 1-bosqich 2-
filtratdan olingan qoldiq erituvchi bilan aralashtirilib olingan suspenziya 3-
yig‘gichda yig‘iladi. Bu yerdan suspenziya 9-nasos orqali olinib, 4-yig‘gichda
yig‘ilib, 2-bosqich 5-vakuum filtrga beriladi. 2-bosqich filtrati 8-vakuum
yig‘gichda
yig‘ilib,
23-nasos
orqali
21-kristallizatordan
so‘ng
20-
kristallizatordan chiqayotgan sovuq suspenziyaga qo‘shiladi. 2-bosqich
filtratidagi qoldiq erituvchi bilan yuvilib 6-yig‘gichda yig‘iladi, u yerdan
suspenziya erituvchini regeneratsiyalash bo‘limiga uzatiladi.
140
1
0
.
2
–
ra
sm
.
M
oy
xom
-a
shyos
ini
a
ts
etot
ol
uol
e
rit
uvc
his
i
y
o
rda
mi
da
toza
las
h
qur
il
ma
si
ning
texnologi
k
s
xe
mas
i:
1,
4,
24
-
yig
`gich
lar
.
2,
5
-va
kuum
fil
tlar
.
7,
8
-va
kuu
m
yig`
gich
lar
.
11
-s
uvli
s
ovutg
ich.
12
-is
sil
ik
alm
as
hgich.
13
-16
–
re
ge
ne
ra
tiv
kr
is
taliza
to
rlar
.
18
-22
-
amm
iakli
kr
is
taliza
tor
lar
.
25
-
komp
re
ss
or
.
141
XI- BОB. NEFT MAHSULOTLARINING SIFATINI YAXSHILASH
UCHUN QO`NDIRMALAR ISHLAB CHIQARISH VA ULARDAN
FOYDALANISH
11.1. Yonilg`i va moylarga ularning sifatini keskin yaxshilaydigan
qo`shimchalar qo`shilishi va ularni ishlab chiqarish texnologiyalari
Qo`ndirmalar deb shunday kimyoviy moddalarga aytiladiki, ularning kam
miqdorda qo’shilishi neft mahsulotlarining eksplatatsion xossalarini
yaxshilanishiga olib keladi.
Shuningdek qo`ndirmalar yoqilg`i va moylarning
foydalanish xususuyatini ancha yaxshilash maqsadida minimal miqdorda
qo’shiladi. Neft yoqilg`isi va moylarining turli sifat xossalariga qo’yiladigan
talablar doimo oshib boryapti. Shuni tan olish kerakki, ba’zi bir hollarda neft
yoqilg`isi va moylari uglevodorodlarining kimyoviy xossalari dvigatel va
mashinalarning qattiq ishlatish sharoitlariga mos kelmaydi. Bu mos kelmaslik
reaktiv aviatsiya uchun nouglevodorodli yoqilg`i turlari va sintetik surkov
moylarini izlashni keltirib chiqardi.
Neft yoqilg`isi va moylariga qo’llaniladigan ko’p sonli qo`ndirmalarni
ularning vazifasiga qarab quyidagi guruhlarga bo’lish qabul qilingan:
1. Antidetonatorlar-motor yoqilg`ilarining detonatsion barqarorligini
oshiradigan qo`ndirmalar. Masalan: tetraetil qo’rg`oshin , metil siklopentadien,
trikarbonilmarganetslarning antidetonatorlar sifatida ishlatiladi.
2. Dizel va reaktiv yoqilg`ilarning yonishini yaxshilovchi qo`ndirmalar.
Bu guruh qo`ndirmalariga yoqilg`i alangalanishining kechikish davrini
kamaytiruvchi moddalar kiradi.
3. Antioksidlovchilar – yoqilg`ilarni saqlashda, neft moylarini ishlatishda
ularning kimyoviy barqarorligini yaxshilaydigan qo`ndirmalar.
4.
Metallarning
deaktivatorlari
-
saqlash
paytida
yoqilg`i
komponentlarining oksidlanishiga metallarning katalitik ta’siri.
5. Antikorrozion qo`ndirmalar, ya’ni neft mahsulotlari tarkibidagi
korroziyaga uchraydigan moddalarni korroziyasini to’xtatadi.
142
6. Dispergent-stabilizatorlar saqlash paytida yoqilg`ilarda cho’kmalarning
to’planishini oldini oladigan qo`ndirmalar.
7. Yoqilg`ilarga qurumga qarshi qo`ndirmalar dvigatellarda qurum hosil
bo’lishini kamaytiradi.
8. Depressatorlar - yoqilg`i va moylarning past haroratli xususiyatlarini
yaxshilovchi qo`ndirmalar.
9. Avia yoqilg`ilarda muz krisstallarining hosil bo’lishiga qarshilik
qiladigan va muzlashga qarshi qo`ndirmalar avtomobil dvigatellarining
karbyuratorlarida muzlashni oldini oladigan.
10. Yoqilg`ilarda statistik elektrning to’planishiga qarshi qo`ndirmalar.
11. Moylarning qovushqoqlik xossalarini yaxshilovchi qo`ndirmalar.
12. Eskirishga qarshi qo`ndirmalar moylarning chegarani moylashda
surkovchi xossalarini yaxshilaydigan.
13. Moylarni yuvuvchi qo`ndirmalar dvigatellarning porshenli
guruhlarida qurum to’planishining oldini oladigan.
14. Moylarning ko’piklanishiga qarshi qo`ndirmalar.
15. Ko’p funktsiyali qo`ndirmalar - neft mahsulotlarining bir vaqtning
o’zida turli eksplatatsion xossalarini yaxshilovchi.
| 