22
Kislorod miqdori, %
-
2,3
2,7
2,7
2.7
Fraksion tarkib, %:
100 °S gacha haydaladigan, kam
emas
-
46
46
46
46
150 °S gacha haydaladigan, kam
emas
-
75
75
75
75
To`yingan bug` bosimi, kPa,
ko`p emas
-
Yoz 70
Qish 90
Yoz 70
Qish 90
Yoz 70
Qish 90
Yoz 70
Qish 90
1.10– jadval
Dizel yoqilg`ilari yonganda xosil bo`ladigan gazlar uchun quyidagicha talablar
Ekologik
standart
Uglerod
II oksid
(CO)
Azot
oksidi
NO
x
HC+NO
x
Og`ir
jinslar
Uglevodorod
Uchuvchan
Organik
moddalar
Yevro-1
2.72
-
0.97
0.14
-
-
Yevro-2
1.0
-
0.7
0.08
-
-
Yevro-3
0.64
0.50
0.56
0.05
-
-
Yevro-4
0.50
0.25
0.30
0.025
-
-
Yevro-5
0.500
0.180
0.230
0.005
-
-
Yevro-6
0.500
0.080
0.170
0.005
-
-
Ushbu standartlar dunyo miqyosidagi eng yuqori ko`rsatkichlardan bo`lib,
hamma davlatlar ham bu talablarga javob beradigan yoqilg`ilar chiqara olmaydi.
Bunga avvalambor ishlab chiqarishda qo`llaniladigan texnologiyalarning o`z vaqtida
yangilanmasligi sababdir. O`zbekiston dunyo davlatlari orasida yoqilg`i
energetika
mustaqilligiga erishgan kam sonly davlatlardan biridir. Mamlakatimizda ishlab
chiqarilayotgan yoqilg`i energetika mahsulotlarining
turlari ham ortib bormoqda,
ularning sifati ham jahon standartlaridan qolishmaydi.
23
II-BOB
NEFT VA GAZ KONDENSATINI QAYTA ISHLASHGA TAYYORLASH
TEXNOLOGIK TIZIMI
2.1. Neft va gaz kondensatni qayta ishlashga tayyorlash usullari
Nеft bir emas, balki bir nеcha ming turdagi kimyoviy birikmalar aralashmasidir.
Ulardan ba'zilari juda oddiy, masalan, CH
4
(mеtan), ba'zilari
esa murakkab, masalan,
C
85
H
60
CH
4
va C
85
H
60
formulalari (brutto-formulalar) kimyogarlarga tushunarli bo’lgan
aniq kimyoviy birikmalarga tеgishli parafinlardir. Bu masala haqida kеyinroq bafurja
to’xtalib o’tamiz. Nеft tarkibiga kiruvchi ko’pgina kimyoviy birikmalar uglеvodorodlar
dеb atalib, uglеrod va vodorodning aniq kombinatsiyalaridan tashkil bo’lgan
atomlardan iborat.
Nеft tarkibida uglеrod — 83—87%, vodorod - 11-15% ni tashkil etadi. Qo’shimcha
birikmalar holida kislorod, azot va oltingugurt bo’lishi mumkin. Nеft xom ashyosi va
dastlabki
haydash mahsulotida parafin, naftеn va aromatik utlеvodorodlar yoki
ularning aralashmasi uchraydi.
Nеft yеr qobig’ining 500—5000 mеtr chuqurligida joylashgan bo’lib, asosiy qismi
800—2500 mеtrdan nasoslar yordamida qazib olinadi.
Nеft quduqdan chiqqanda
dastlab undan nеft, nеftda erigan yoki birgalikda mavjud bo’lgan
gazlarning bosimi
ta'sirida еr yuzasiga fontan holida otilib chiqadi. Kеyinchalik bosim pasayadi va nеft
komprеssor orqali tortib olinadi. Qazib olinayotgan 1tonna nеft o’zi bilan 50-100 m
3
gaz, 200-300 kg suv, 10-15 kg minеral tuz va chiqindilarni birga olib chiqadi.
Quduqlardan chiqqan (20—30 ta yoki ba'zan 80 tagacha quduqdan)
nеft bir joyga
yig’ilib hosil qilingan aralashma tarkibidagi nеft miqdori aniqlanadi. Nеft bilan
chiqqan gaz maxsus qurilmalarda ajaratib olinadi. Bunda nеftdagi suv 0,2—0,8%
gacha, tuz esa 1 tonna nеftda 0,8—1kg gacha kamayadi.
Nеft mahsuloti tavsifi haqida so’z yuritish uchun aniq birikmalarni fraksiyalar dеb
nomlanuvchi guruhlarga kiritish maqsadga muvofiq bo’ladi. Fraksiya (yoki pogon)
aniq ikki harorat orlag’ida qaynaydigan barcha birikmalarni jamlaydi.
Bu haroratlar
fraksiyalarning qaynash chеgarasi yoki qaynab bug’lanish oralig’i dеb ataladi.
Odatda nеft quyidagi 2.1 jadvalda keltirilgan asosiy fraksiyalarga ega:
