|
No`kis 2023 mazmuni
|
| bet | 14/55 | | Sana | 16.09.2024 | | Hajmi | 0,79 Mb. | | #271336 |
Bog'liq 3.Лекция умумий психологияBuni a`piwayi misalda ko`remiz. Ta`nepistin` son`inda qon`iraw qag`iladi ha`m balalar klassqa kiredi. Qon`iraw dawisi olar ushin-birinshi signalliq sistema. Biraq u`lken ta`nepis waqtinda balalar mektepten uzag`iraqta oynawi ha`m qon`iraw sestin esitpewi mu`mkin. Al, usi waqitta bir bala kelip G`Qon`iraw boldiG` dese barlig`i klassqa juwiradi, bunda so`z qon`iraw sestinin` ornin basti. Oqiwshinin` so`zi bul-ekinshi signalliq sistema.
Yamasa, misali, pedagog oqiwshilarg`a o`simlik-paqal, japiraq ha`m tamirdan turadi dep aytti. Son` ol balalarg`a o`simliktin` su`wretin ko`rsetedi. Bul jag`dayda u`yreniw protsessinde tek g`ana ekinshi emes, al birinshi signalliq sistema (su`wretti ko`riw arqali qabillaw) qollanilg`an.
Eki signalliq sistema da tig`iz baylanista boladi. Eger ekinshi signalliq sistema signallari (so`zler) birinshi signalliq sistemada tirenishi bolmasa (ol arqali aling`an na`rseni sa`wlelendirmese), olar tu`siniksiz bolip qaladi. Misali, shet tilindegi so`z bizler ushin hesh na`rseni an`latpaydi, o`ytkeni so`zdin` artinda konkret mazmun joq. Biraq tek birinshi signallardin` o`zi de du`n`ya haqqinda toliq ha`m teren` bilimdi bermeydi. Tek ekinshi signalliq sistema (so`ylesiw) arqali adamzat ayirim faktlerdi uliwmalastirip, o`zi ushin a`hmiyetli bolg`an nizamshiliqlardi belgiley otirip, o`z mag`liwmatlarin ken`eytiriwdi u`yrendi. Ekinshi signalliq sistema ja`rdeminde adamlar o`z bilimin teren`lestiredi ha`m saqlap qaladi.
Psixika du`zilisi haqqinda:
Psixikaliq ilimnin` rawajlaniwin analizley otirip Uotson psixikanin` ishki mazmuni, sananin` mazmunin izertlewdin` tuwri ha`m ob`ektiv usillari joq degen juwmaqqa keldi. Sonliqtan ol psixologiya predmetin oni o`zgertip, qayta ko`rip shig`iw za`ru`rligi haqqinda pikirdi alg`a su`rdi. Adamnin` psixikaliq sferasi menen baylanisli boladi ha`m bir waqitta ob`ektiv baqlawg`a ha`m eksperimental izertlewge boladi. A`yne usinday A.Ben, G.Cpenser, I.M.Sechenov ha`m basqa ilimpazlar.
Geshtal`tpsixologiya wa`killeri psixologiyaliq ilim predmeti psixika mazmuni dep esaplag`an. Biraq, psixologiya predmetin derlik qol tiygizbesten qaldirip, geshtal`tpsixologiya sana ha`m kognitiv protsessler du`zilisinin` eski tu`sinigin biraz o`zgertedi. Bul mekteptin` basli ideyasi-psixikanin` tiykarinda sananin` ayriqsha elementleri jatirg`an joq, biraq bul bo`leklerdin` qa`siyetlerinin` pu`tinlik summasi. Solay etip, psixikanin` rawajlaniwi ko`z aldina keltiriw ha`m tu`sinikke ayirim elementlerdi o`z-ara baylanistiratug`in jan`a assotsiativ baylanislardin` qa`liplesiwine tiykarlanadi degen eski tu`sinik biykar etildi. Bunin` ornina jan`a ideya alg`a su`rildi-u`yreniwdin` o`zgeriwi, qorshag`an du`n`yani qabil aliw ha`m ondag`i minez-quliq xarakterin belgilep beretug`in pu`tinlik geshtal`tlardin` o`zgeriw protsessi menen baylanisli.
Adlerge psixikanin` rawajlaniwinin` jan`a mexanizmi-kompensatsiyani, yag`niy Freyd ta`repinen kiritilgen identifikatsiya mexanizmi menen ten`dey psixikanin` rawajlaniw protsessi dinamikasin tu`sindiriwde jetekshi bolg`an jan`aliq ashiliw da tiyisli. Bunda identifikatsiya (ten`lestiriwshilik) tiykarinan eliklew ushin u`lgi tan`lawdi tu`sindiredi. Al kompensatsiya bolsa adamnin` jedelligin, onin` o`z kemshiliklerin jen`iwge umtiliwin atap o`tedi. Teren`lik psixologiya o`z predmeti etip psixikanin` teren`, sanasiz du`zilisin alg`an, onin` u`yreniwinin` usili psixoanaliz bolg`an.
Haywanat du`n`yasinda psixikanin` rawajlaniwi qorshag`an ortaliqti sa`wlelendiriwdin` ha`m onin` o`zgerislerine maslasiwdin` jetilisken formasin beriwshi quramali psixikaliq protsesslerdin` payda boliwi menen baylanisli. Haywanlarda seziwdin` rawajlaniwi menen qabil aliw (predmetlerdin` olardin` qa`siyetleri menen sa`wleleniwi) payda boldi. Joqari omirtqalilarda tu`sinik payda boladi (zatlar obrazi, sol waqitta qabil etilmegen, usilay etip maymil ha`zir g`ana ko`rgen, jasirilg`an banandi izleydi). Haywanlardin` este saqlawi jetilisedi (onin` baslang`ish formalari haywanat du`n`yasinin` a`piwayi wa`killerinde de bar). Omirtqalilarda oylaw uriqlari bar, biraq adamnin` oylaw is-ha`reketinen a`piwayiraq.
Psixikanin` rawajlaniwi ushin haywannin` qorshag`an ortaliqtan g`a`rezli bolg`an turmis ta`rizi u`lken a`hmiyetke iye. Hawada ushiwshi quslar, suwda ju`ziwshi baliqlar jerde ju`retug`in haywanlarg`a salistirg`anda kemirek rawajlang`an psixikag`a iye (bul olardin` jasaw ortalig`ina baylanisli). Biraq quslar jaqsi ko`riw qa`biletine iye, olar alistan-aq jewge mu`mkin bolg`an na`rselerdi ko`re aladi.
Psixikaliq rawajlaniw da`rejesi haywannin` minez-quliq formasi- instinkt (ta`biyi sezim), ko`nlikpe, intellektualliq ha`reket penen belgilenedi.
Haywanlardin` instinkti. Instinkt dep ataliwshi ha`m ba`rhama ilim tariyxinda birneshe qiyinshiliq ha`m tartisiwlardi payda etken is-ha`reketler formalarina bizler bu`gin toqtaymiz.
Instinkler- bul haywanatlardin` quramali ta`biyi is-ha`reketleri bolip, olardin` ja`rdemi menen haywanatlar o`z talaplarin qanaatlandiradi. Fiziologiyaliq jag`inan instinktler sha`rtsiz reflekslerdin` quramali dizbeklerinen ibarat bolip, reflekstin` bir ushi endigi reflekstin` qozdiriwshisi boladi.
Instinkt degende, ayirim avtorlar formulirovka etetug`in G`maqsettin` sanasi bolmag`anda, maqsetke muwapiq is-ha`reketG` dep tu`sinilgen. Yag`niy aytqanda, bunda ga`p haywanlar arnawli u`yretiwsiz qorshag`an ortaliq jag`daylarina ko`nlige baslaydi. Is-ha`rekettin` bul formasi omritqasizlardin` rawajlaniwinin` da`slepki basqishinda ko`birek, misali, nasekomalarda is-ha`reketinin` bul formalari tiykarg`i ha`m ko`pshilik jag`dayda jalg`iz boladi, basqa haywanlarda- to`mengi omritqalilarda- ko`birek ushirasatug`in bolip qaladi ha`m waqittin` o`tiwi menen g`ana turmisliq u`yreniw protsessinde payda boladi, quramali jeke o`zgeriwshen` is-ha`reket formalarina o`z ornin bosatip beredi.
Bunday instinktlerdin` bir neshe misalinda toqtap o`temiz, son` zamanago`y izertlewshiler qalayinsha is-ha`rekettin` bunday formalari tiykarinda jatirg`an mexanizmlerdi tu`sindirmekshi bolip atirg`anlig`in ko`rsetiwge urinamiz.
Ha`mmege belgili, su`yir shibin waqti kelgende o`z ma`yekshelerin suw u`stine qoyadi. Eger ol ma`yekshelerin suwg`a emes, al qurg`aq jerge qoysa olar o`lip qalg`an bolar edi. Su`yir shibin buni hesh qanday aldin ala u`yreniwsiz isleydi. Ko`plegen qon`izlardin` qurtlari o`z ko`leminen bir neshe ese u`lken bolg`an jipek pille isleydi, bunda en` qizig`i pillenin` u`lkenligi erten`gi ku`ni onnan shig`atug`in qon`izdin` ko`lemine ten` boladi. Ha`rre ma`yek qoyiwdin` tan` qalarliq texnikasin a`melge asiradi. Olardin` ishinde o`z ma`yegin gu`belek qurt denesine qoyatug`inlari bar. Bul ma`yekler uzaq waqit saqlaniwi ha`m onnan shiqqan qurtlar awqatlaniw mu`mkinshiligine iye boliwi ushin ha`rre tan` qalarliq operatsiyani a`melge asiradi. Ol gu`belek qurttin` u`stine shig`ip, nishteri menen onin` ha`reket gangliyasina shanishadi. Gu`belek qurt o`lmeydi, biraq ha`reketsizlenip qaladi, solay etip ma`yekten qurtlar shiqqan waqtinda-olar ushin awqat yag`niy gu`belek qurttin` denesi tayar boladi.
Bunday quramali is-ha`rekettin` barliq sho`lkemlesiwleri o`z maqsetine bag`darlang`anlig`i menen tan` qaldiradi. Ha`rre, gu`belek qurttin` qay jerinde ha`reket gangliyalari bar ekenligin esaplay aladi ha`m esabina su`yene otirip, o`z shag`iwin a`melge asiradi dep oylaw mu`mkin.
Maksimal u`nemli jobada o`z pal uyalarin du`ziwshi ha`rreler (izertlewshi-geometrlar aq mumnan islengen pal uyanin` bunnan tejemli formasin oylap tabiw mu`mkin emes ekenligin esaplap shiqqan) buni qanday da bir esap penen isleydi dep oylaw mu`mkin. Japiraqti kesip onnan truba (naysha) tayarlaytug`in qurttin` bir tu`ri haqqinda da usinday pikirde boliwi mu`mkin. Sebebi ol buni tan` qalarliq geometriyaliq esap penen isleydi, buni tek g`ana japiraqti kesiwdin` en` u`nemli formasin esaplap shiqqan matematik islewi mu`mkin.
Men a`piwayi haywanlar- nasekomalardin` quramali, bir qarag`anda olardin` is-ha`reketlerinin` aqilli ta`sirin payda etetug`in ha`reketinen tek bir neshe misallar keltirdim.
Biraz haywanlardin` is-ha`reketlerin baqlay otirip, olar ju`da` aqilli ha`reketler islewge mu`mkinshilik beretug`in joqari rawajlang`an psixikag`a iye dep oylaw mu`mkin.
Haywanlardin` bunday aqilli is-ha`reketleri boyinsha ko`plegen misallar keltiriw mu`mkin. Biraq bul aqil emes. Bul tuwma esaplanatug`in ha`m sirtqi ta`sir na`tiyjesinde a`wladtan a`wladqa ta`rbiyalanip keletug`in ha`m ta`biyi irikleniw joli menen bekkemlenetug`in ha`reketler, yag`niy instinktler. Instinkt tiykarinda, miyras bolip o`tetug`in ha`reketler sipatinda sha`rtsiz refleksler jatadi. Sonliqtan instinktler haywannin` jeke ta`jiriybesinde azg`ana o`zgeredi. Instinktiv is-ha`reket omirtqasiz, baliq, qus ha`m basqa da haywanatlardin` psixikaliq is-ha`reketinin` tiykarg`i formasi esaplanadi. Instinkt adamlarda da bar, biraq adamlarda bul ha`reketler intellektke-aqilg`a boysinadi.
Haywanlardin` ko`nlikpeleri. Is-ha`rekettin` bul jeke- o`zgeriwshen` formasi qalay mu`mkin ha`m ol qanday nizamshiliqlar menen a`melge asiriladi. Men bu`gingi lektsiyani is-ha`rekettin` bul quramaliraq jeke- o`zgeriwshen` formasinin` analizine bag`ishlayman.
Ko`nligiw-bul jeke turmista qolg`a kirigizilgen ha`m shinig`iwlardin` na`tiyjesinde bekkemlengen qiliqtin` usili boladi. Ko`nligiwdin` tiykarin sha`rtli refleksler sistemasi quraydi.
Is-ha`rekettin` jeke- o`zgeriwshen` formasi nasekomalarda da bar, ha`m olar oqitiliwi ha`m qayta oqitiliwi mu`mkin, ha`m bul awil xojalig`inda u`lken tabislar menen qollanilmaqta. Misali, ha`rreni o`simliktin` jan`a tu`rine u`yretiw kerek bolsa, bul mu`mkin ekenligi belgili. Bunin` ushin jan`a o`simlik ha`rrede reaktsiyanin` tuwma sistemasi bar bolg`an o`simliktin` iyisine iye suyiqliq jag`amiz. Ha`rre eski iyis bar jan`a o`simlikke qona baslag`an son` bul iyis alip taslanadi, ha`m reflektorli tu`rde ha`rre bul iyisi bolmag`an jan`a o`simlikke qona baslaydi.
Demek, ha`rreni qayta u`yretiw mu`mkin, biraq bul ju`da` a`ste bolatug`in ha`m tiyisli turaqliliqqa iye bolmag`an protsess. A.N.Leont`ev xizmetkerleri amerikali somik penen o`tkergen ta`jiriybesinde de ko`riwge boladi.
Akvariumg`a siyleden jasalg`an ekran menen tosiq islengen, awqatqa baratirg`an baliqlar og`an soqlig`isqan. Waqittin` o`tiwi menen olar bul ekrandi aylanip o`tip u`yrengen, aradan biraz waqit o`tip, bul siyle alip taslang`an son` da baliqlar usi jerge kelgende aylanip, endi kereksiz bolg`an aylanshiqti islep ju`zetug`in bolg`an.
Haywanlardin` ko`plegen is-ha`reket formalari a`wladtan o`tken emes, al o`mirde, jeke ta`jiriybede arttirilg`an esaplanadi. Bunday ha`reketlerdin` qaytalaniwi na`tiyjesinde a`ste-aqirin ta`rbiyalang`an ha`reketler ko`nlikpe dep ataladi. Olardin` fiziologiyaliq tiykari sha`rtli refleks boladi.
Haywan nerv sistemasinin` rawajlaniwi boyinsha qanshelli joqari tursa, ol sonshelli quramaliraq ko`nlikpelerdi iyelewi mu`mkin. Ko`nlikpe instinktqa salistirg`anda minez-quliqtin` iykemlesiwshi formasina iye. Ol sirtqa jag`day ta`sirinde o`zgeriwi mu`mkin. Ko`nlikpe a`ste-aqirin, duris orinlang`an ha`reketti ko`p ma`rtebe qaytalaw na`tiyjesinde payda boladi.
Haywannin` intelektual is-ha`reketi. Haywanat du`n`yasinin` joqari wa`killeri (qurg`aqliqta jasawshilarda-adam ta`rizli maymillar, suwda jasawshilardan-del`finler) intellektual is-ha`reket dep ataw mu`mkin bolg`an quramali ha`reketlerdi orinlaydi.
Haywanat burin o`z ta`jriybesinde bolg`an qiliq formasin tabiwi tiyis. Bunday jag`daylarda joqari haywanlar (adam ta`rizli maymillar, del`fin) aqilg`a ug`ras qiliq dep atalg`an qiliqti islewge-oylaw xizmetinin` zatlardin` arasindag`i baylanislardi aniqlawg`a tiykarlang`an en` a`piwayi formalarin a`melge asiriwg`a uqipli boladi.
Bul is-ha`reket formasinin` tiykari nede degen soraw payda boladi. Bul is-ha`reket qanday formada ko`rinedi, onin` shegaralari neden ibarat.
Bu`gingi lektsiyani usi ma`selelerdi ko`rip shig`iwg`a bag`ishlawg`a ruxsat etin`. Haywanlardin` jeke is-ha`reket intellektual is-ha`reketnin` quramali formasinin` tiykarin ne quraydi. Intellektual is-ha`rekettin` tiykarin, sirtqi du`n`ya predmetleri arasindag`i quramali qatnas.
Bir neshe misallar keltiriwge ruxsat etin`. Nemets psixologi Keler tawiqlar menen o`tkergen sa`wleleniwdin` elementar formalarin analizlewden baslaymiz.
Tawiqtin` aldina eki kvadrat qoyilg`an-birinshi kvadrat aqshil ku`lren`, ekinshisi toyg`in ku`lren` bolg`an. Eki kvadrattin` da ishinde da`nler bolip, olardin` birinshisindegi da`nler erkin, yag`niy shoqip aliw mu`mkin bolsa, ekinshi kvadrattag`i da`nler jelim menen tu`bine jabistirilip, shoqig`anda ilinbeytug`in bolg`an. Waqittin` o`tiwi menen tawiq ashiq ren`degi kvadrattan da`n jegen son` endi ol eki kvadrattin` tek g`ana ashiq ren`lisine baratug`in bolip u`yrengen.
Usi jerde soraw kelip shig`adi, tawiq kvadrattin` ren`ine qaray bardi ma, yamasa ol ekinshisinen aqshilraq bolg`ani ushin sog`an qaray bardi ma.
Bul sorawg`a juwap beriw ushin Keler tawiqqa basqa- alding`i ta`jiriybede da`nler astina jelimlengen ha`m onnanda toyg`in ren`degi eki kvadratti usindi. Alding`i toyg`in ku`lren` kvadrat endi bunda qasindag`isinan aqshilraq edi. Endi tawiq qaysi kvadratqa qaray bardi dep oylaysiz, a`lbette ol tazadan payda bolg`an kvadratqa qaramastan, burin keri bolg`an, yag`niy da`nler jelim menen jabistirip, shoqig`anda ilinbeytug`in bolg`an kvadratqa qaray ju`rdi. Demek ol absolyut ren`ge emes, al eki kvadrat arasindag`i qatnasqa ta`sirlendi. O`z shamalawlarin aniq tastiyiqlaw ushin Keler u`shinshi ta`jiriybeni o`tkerdi, ol birinshi ta`jiriybede on` (polojitel`niy) bolg`an aqshil ku`lren` kvadrattin` qasina onnanda aq bolg`an ja`ne bir kvadratti qoydi, tawiq sonsha waqittan berli o`zi da`n jegen kvadratqa qaramastan jan`adan payda bolg`an aqshil kvadratqa qaray ju`rdi.
Demek tawiq ren`ge emes, al ren`ler arasindag`i qatnasqa ta`sirlenedi.
Fiziolog-professor L.V.Krushinskiy a`melge asirg`an ha`m ekstrapolyatsion refleksi menen ta`jiriybe dep ataliwshi misaldi keltiremen.
Biz so`z etip otirg`an ta`jiriybede ko`rsetilip atirg`an apparat eki ishi ko`rinbeytug`in naysha dan ibarat. Olardin` birewine haywannin` ko`z aldinda jemtik-go`sh bo`legi yamasa da`ndi jip penen tartip saladi. Bul jemtik jabiq truba boylap tartip ju`rgiziledi. Haywan jemtiktin` trubag`a kirgizilgenin, ekinshi ta`repinen shiqqanin, az g`ana jer ashiq jerden tartip o`tilip ja`ne ekinshi trubag`a kirip ketkenin ko`redi. Haywan bunday jag`dayda o`zin qalay tutadi. Ta`jiriybelerdin` ko`rsetiwinshe, rawajlaniw da`rejesi ha`r qiyli bolg`an haywanlar birdey ha`reket etpeydi. Rawajlaniwdin` to`mengi da`rejesinde bolg`anlari (misali tawiqlar) jemtik qasinan o`tip ketkenine qaramastan, san`laq arqali o`tip atirg`an jemtikke taslanadi oni aliwg`a urinadi, yag`niy tek g`ana tikkeley ta`sirleniwge juwap qaytaradi. Olardan parqi bolg`an, joqari da`rejedegi turg`an haywanlar basqasha reaktsiya ko`rsetedi, olar san`laq arqali o`tip atirg`an jemtikke qaraydi ha`m trubanin` aqirina barip jemtiktin` trubanin` ashiq bolg`an aqirinda payda boliwin ku`tedi.
Quslardin` ishinde, jabayilari, sonday-aq pishiq ha`m iyt usinday isleydi.
Filogenezde psixikanin` rawajlaniwi. Ontogenezde psixikanin` rawajlaniwin izertlewde payda bolatug`in birinshi soraw, bul psixikaliq o`mirdi psixikaliqqa shekem ayiratug`in ob`ektiv kriteriya (belgi) haqqindag`i soraw. Sub`ektiv tu`rde bul belgi sezimlilik, yag`niy seziwshiliktin` bar boliwi esaplanadi. Biraq seziw ha`tteki en` a`piwayi haywanlarda da bolatug`inlig`i izertlewshilerge sirttan baqlawdan basqa jol qaldirmaydi, o`ytkeni bul tiri janlardin` reflektsiyasi joq. Demek, is-ha`rekettin` o`zgesheliklerinen kelip shig`ip qoziw ha`m sezimlilikti ayiriw kerek. Qoziw- bul o`mirlik a`hmiyetli stimulg`a qa`legen tiri jannin` (psixikag`a iye ha`m psixikag`a iye bolmag`an) reaktsiyasi. Misali, a`piwayi infuzoriya olar ushin o`mir da`regi bolg`an jaqtiliqqa qaray su`zedi, o`simlikler quyashqa qaray ashiladi. Sezimlilik-bul sezip ta`sirleniwge uqipliliq ha`m ol tek psixikag`a iye organizmlerde boladi.
Seziwdin` payda boliwi bul ja`nlik sensor (sensorika-sezim) dep atalg`an psixikanin` rawajlaniwinin` birinshi basqishinda turg`anlig`in bildiredi. Bul basqishta a`piwayilar-amebalar, infuzoriyler, qurtlar, baliqlar, nasekomalar turadi. Olardin` ko`pshiliginin` minez-qulqi derlik a`piwayi, al psixikaliq o`miri bolsa tek g`ana seziw menen yag`niy predmettin` ayirim sapa ha`m qa`siyetlerinin` sa`wleleniwi menen sheklenedi.
Pertseptiv (pertseptsiya-qabil aliw) atamasin alg`an ekinshi basqishta, minez-quliq biraz quramalasadi. Psixikaliqtin` sferasi da ken`eyedi- seziwden basqa, qabil aliw, yag`niy predmet obrazinin` pu`tinlik sa`wleleniwi uqiplig`i rawajlanadi. Sonliqtan tiri janlar predmet ha`m jag`day obrazlarin sa`wlelendire aladi, qiyin jag`daylarda jaqsi bag`darlanadi, awqat tawip, qiyinshiliqtan jasirina aladi. Ko`pshilik haywanlar psixikasinin` rawajlaniwinin` a`yne usi basqishinda. Olardin` minez-qulqinin` quramalasiwi ko`nlikpe, u`yreniwge uqipliliqtin` payda boliwi na`tiyjesinde ju`z beredi. Ko`nlikpe bolsa bul basqishta qabil aliwdan basqa ja`ne yad, birinshi gezekte ha`reketke yad (motorliq) payda boliwi na`tiyjesinde qa`liplesedi. Haywanlar a`hmiyetlirek bolg`an emotsional uwayimlardi da saqlap qaladi ha`m bul o`z is-ha`rketin retlestiriwge ja`rdem beredi.
Su`t emiziwshiler, psixikanin` rawajlaniwinin` u`shinshi basqishinda bolip olar tek g`ana seziw, qabil aliw, yad emes, al oylawg`a da iye. Sonliqtan da bul basqish intellekt basqishi atamasin alg`an. Bul jerde payda boliwshi oylaw-ko`rgizbeli- ha`reketli, predmetler menen manipulyatsiyalaw (ko`z boyaw, aldaw) za`ru`rligi menen baylanisli. Usinin` na`tiyjesinde haywanlarda jag`daydin` a`piwayi sxemasi payda boladi, bunda tek g`ana predmetler emes, al olar arasindag`i baylanis ha`m qatnaslar sa`wlelenedi. Sonliqtan joqarg`i haywanlar is-ha`reketi quramali sistemasin du`ziwi, a`piwayi ma`selelerdi sheshiwi mu`mkin. Biraq olar sanag`a iye emes. Retlestiriw, ne haqqinda oylap, uwayimlap atirg`anlig`i, qiyin jag`daydan shig`iwdin` qanday jolin tapqanlig`i haqqinda o`zine ha`m a`tiraptag`ilarg`a esap bere almaydi.
Haywanlarda psixikanin` qa`liplesiw nizami barliq waqitta tek g`ana qorshag`an ortaliqqa maslasiw za`ru`rligi menen baylanisli, biologiyaliq bolip qaladi.
Adamnin` psixikasinin` qa`liplesiwine bolsa basqa da faktorlar (misali ma`deniy) ta`sir etedi. Sonliqtan da, adam psixikasinin` rawajlaniwi tek g`ana biologiyaliq emes, al sotsioma`deniy faktorlar menen baylanisli.
Psixikanin` en` joqarg`i formasi- adam sanasinin` rawajlaniwi.
|
| |
