|
Baqlaw usilini qisqasha aniqlama berin`
|
| bet | 13/55 | | Sana | 16.09.2024 | | Hajmi | 0,79 Mb. | | #271336 |
Bog'liq 3.Лекция умумий психология Baqlaw usilini qisqasha aniqlama berin` Laboratoriyaliq eksperimenttin` ta`biyiden ayirmashilig`i nede Psixologiyaliq turmisti u`yreniwdin` basqa qanday usillari bar. Olarg`a qisqasha aniqlama berin`.
Psixologiyanin` ilimiy bag`darlari haqqinda aytip berin`.
A`debiyatlar.
Davletshin.M.», Tuychieva.S.M. «`Umumiy psixologiya»`. T.2002.
Karimova.V.M, Akramova.F. «`Psixologiya»`. T.2000.
Godfrua J. Chto takoe psixologiya. T. M. Mir, a`99g`.
Psixologicheskiy slovar`./ Pod obsh. red. A.V.Petrovskogo i M.».Yaroshevskogo. M., 1990.
Nemov R. S. Psixologiya Uchebnik dlya stud. vissh. ped. ucheb. ZavedeniyU` 1998.
Miy ha`m psixika. Psixikanin` rawajlaniwi.
Joba:
1. Adam nerv sistemasinin` du`zilisi, xizmeti ha`m qa`siyetleri.
2. Miy ha`m psixika.
3. Psixikanin` haywanatlar du`n`yasinda rawajlaniwi.
4. Adam sanasi ha`m onin` ja`miyetlik ta`biyati.
5. Sanasizliq tu`sinigi.
T.T: nerv sistemasi du`zilisi, miy, miydin` du`zilisi, miy bo`lmesheleri, orayliq miy, arqa miy, ortan`g`i miy, ko`pirshe, on` yarim sharlari, shep yarim sharlari.
1. Adam nerv sistemasinin` du`zilisi, xizmeti ha`m qa`siyetleri.
Psixika nerv sistemasinin` qa`siyeti (funktsiyasi) bolsa, psixikaliq is-ha`reketti duris tu`siniw ushin insan ha`m haywan psixikasinin` materialliq tiykari bolg`an joqari nerv sistemasinin` o`zgesheliklerin biliw kerek.
Adamlardin` miyi haywanlardin` miyine salistirg`anda quramaliraq du`zilgen. Onin` salmag`i da u`lkenirek. Maymildin` miyi 400-500 gramm bolsa, adamnin` miyinin` salmag`i ortasha 1400 gramm. Miy adam denesinin` 2 protsent salmag`in quray otirip, organizmge kelip tu`setug`in kislorodtin` 18 protsentin paydalanatug`inlig`in esapqa alsaq, organizmnin` is-ha`reketinde miy funktsiyasinin` qanshelli quramali ekenligin ko`riw mu`mkin.
Miydin` joqarg`i bo`limleri-u`lken yarim shar-ha`r qiyli haywanlarda qanday rol` atqaratug`inlig`i to`mendegi faktlerde ko`rinedi. Baliqtin` yarim shari uriqlarin alip taslag`an son` onin` minez-qulqi azg`ana o`zgeredi. Eger kepterdin` yarim sharin alip taslasan`, ol ushiwdi bilmeydi, awqat izlewdi de toqtatadi. Yarim sharinan ayirilg`an iyt te derlik meshel bolip qaladi. Demek, miyinin` bul bo`liminen ayirilg`an adam uliwma jasay almaydi.
Miydin` reflektor ha`reketi. Qorshag`an ortaliq turaqli tu`rde nerv sistemasina, miyge ta`sir etedi (seziw organlari arqali). Organizm bul ta`sir etiwlerdi qabil aladi ha`m og`an juwap reaktsiya qaytaradi. Bul protsess refleks dep ataladi. (latin tilinen aling`anda sa`wleleniw).
Bunan 300 jil ilgeri frantsuz ilimpazi Dekart ta`repinen alg`a su`rilgen refleks ideyasin ulli rus fiziologi I.M.Sechenov rawajlandirdi. G`Bas miyinin` refleksleriG` atli kitabinda Sechenov adamnin` barliq minez-qulqi reflektorliq aktlerdin` quramali sistemasi bolip sanalatug`inlig`in ko`rsetti. Bul I.P.Pavlov miynetlerinde reflektorliq teoriyanin` elede rawajlaniwi ushin mu`mkinshilik ashti. Ol joqaridag`i tiptegi keltirilgen reflekslerdi sha`rtsiz dep atadi. O`ytkeni olar, eger organizmge sirtqi yamasa ishki (organizmde payda bolg`an) qozdiriwshi ta`sir etse erksiz (sha`rtsiz) payda boladi. Bul refleksler tuwma bolip esaplanadi. Olarg`a instinktler kiredi, misali, awqatliq (du`n`yag`a kele sala bala ash bolg`anin sezedi ha`m soriw ha`reketin isley baslaydi), awiriw seziw, qorg`aniw (adamg`a qaray qolin`di ko`tersen`, ol erksiz tu`rde o`zin qorg`aw ha`reketin isleydi).
Biraq sha`rtsiz reflekslerden basqa belgili bir jag`dayda payda bolatug`in refleksler de bar. Olardi Pavlov sha`rtli dep atag`an. Misal keltiremiz. Eger bala ashshi da`rinin` aq poroshogin bir neshe ma`rtebe ko`rgen ha`m oni son` balag`a bergen bolsa, endi bala sol da`rini ko`riwden, oni awzina salmay turip da`rinin` ashshilig`in awzinda sezedi.
Sha`rtli refleksler tuwma esaplanbaydi, olar turmis protsessinde ha`m organizmnin` jumis barisinda islep shig`iladi. Demek, sha`rtli refleks o`mirde tek g`ana arttirilip g`ana qalmastan, waqittin` o`tiwi menen jog`aliwi da mu`mkin. Sonliqtan Pavlov oni waqitshaliq nerv baylanisi dep te atag`an.
Ko`pshilik sha`rtli refleksler u`lken yarim shar qabig`inda payda boladi ha`m eger ol haywanda alip taslansa, ol barliq turmisliq ta`jiriybesin jog`altadi. Onda sha`rtsiz reflekslerdin` barlig`i saqlanip qalsa da haywan sharasiz bolip qaladi.
Joqarida aytip o`tkenimizdey adam miydin` u`lken yarim sharisiz uliwma jasay almaydi.
Miyge kelip tu`siwshi signallar, predmet ha`m qubilislardi payda etedi, seziw organina ta`sir etiw na`tiyjesinde seziw, qabil aliw, ko`z aldina keltiriw payda boladi, Pavlov birinshi signal sistemasi dep atag`an, ol adamda ha`m haywanda boladi.
Biraq adamda Pavlovtin` jaziwinsha, nerv sistemasi mexanizmine ayriqsha qosimta bolip o`tken. Bul qosimta- adam so`ylesiwi. G`So`z-birinshi signaldin` signali bolip, haqiyqatliqtin`, ekinshi, arnawli bizin` signalliq sistemamizdi quradiG`
|
| |
