No`kis 2023 mazmuni

Psixologiyaliq qubilislardi sanliq bahalawg`a uriniwlari XIX a`sirdin` 2-yariminan baslap a`melge asirilmaqta. Bunday uriniwlardin` da`slepkilerinen biri adam seziwinin` ku`shin, organizmge ta`sir etiwshi fizikaliq ko`lemde ko`rsetilgen stimul menen baylanistiriwshi nizamlar toparin ashiw ha`m formulirovkalaw (aniq aytilg`an pikirlew) boldi. Bug`an Buger-Veber, Veber-Fexner, Stivens nizamlari kiredi. Olar adamnin` seziw ha`m fizikaliq stimuli arasindag`i baylanisti aniqlawg`a, sonda-aq seziwdin` absolyut ha`m do`rendi bosag`asi ja`rdem beretug`in matematikaliq formuladan ibarat.

Differentsial-psixologiyaliq izertlewdi rawajlandiriwdin` baslang`ish etapin da usig`an jatqariwg`a boladi, (XIX a`sirdin` aqiri) bunda adamlardi bir-birinen ayiriqsha etetug`in uliwma psixologiyaliq qa`siyet ha`m uqiplardi aniqlawda matematikaliq statistika usillari qollanila basladi.

Son`, XX a`sirde matematikaliq model` ha`m esaplardi qollaniw tendentsiyasi psixologiyanin` ha`r qiyli tarawlarinda ken` qollanila basladi. Ha`zir onisiz hesh bir ilimiy psixologiyaliq izertlewler o`tkerilmeydi.

XIX a`sirdin` 80-jillari psixologiyada laboratoriyaliq ilimiy eksperimental izertlewlerdi o`tkeriw ushin arnawli texnikaliq a`sbap ha`m qurilmalar payda bolip ha`m qollanila basladi. Bul bag`darda Leyptsigte birinshi psixologiyaliq laboratoriya jumisin sho`lkemlestirgen nemets ilimpazi V.Vund da`slepkilerden boldi. Texnikaliq a`sbap ha`m u`skeneler izertlewshige qadag`alaniwshi ha`m basqariwshi ilimiy-eksperiment o`tkeriwge, adam ta`sirleniwi kerek bolg`an fizikaliq stimuldin` ta`sirin dozirovkalaw (mo`lsherlew), onin` reaktsiyasin o`lshew mu`mkinshiligin berdi. Da`slep olar a`piwayi, a`dette mexanikaliq a`sbaplar edi. XX a`sirdin` basinda og`an elektr a`sbaplar qosildi, ha`zirgi ku`nde zamanago`y radio, video, elektron ha`m EVM apparaturalari qollaniladi.

Izertlewlerdin` matematizatsiya ha`m texnizatsiyalaniwi menen birge ilimiy mag`liwmat jiynawdin` baqlaw, o`zi baqlaw ha`m soraw-juwap siyaqli da`stu`riy usillari o`z a`hmiyetin joytpadi. Olardin` saqlanip qaliw sebepleri bir neshe. Birinshiden psixologiyada u`yrenilip atirg`an qubilislar quramali ha`m unikal, olardi barliq waqitta da basqa ilimlerden aling`an usillar menen izertlep bolmaydi. Psixologiya shug`illanatug`in na`zik qubilislardi izertlewge ko`pshilik waqitta ta`biyiy ha`m aniq ilimlerdin` usillari jaramaydi. U`skeneler ko`re almag`an na`rseni baqlaw arqali aniqlaw mu`mkin.