Korxona mablag’ (resurs)lari: mehnat vositalari, tovar-moddiy boyliklar, pul mablag’lari, tayyor mahsulot, ustav fondi (kapitali), boshqa har xil fondlar, kelgusidagi xarajatlar va to’lovlar rezervi, korxonalar foydasi hisobidan tashkil qilingan har xil zaxira va hakozolar. Bu mablag’lar korxonaning ishlab chiqarish jarayoni uchun tegishli sharoit yaratibberadi.
Korxonalarda sodir bo’layotgan muhim jarayonlar: tovar –moddiy boyliklarni tayyorlash, mahsulot ishlab chiqarish, tayyor mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlar realizatsiyasi, kapital qurilish va boshqajarayonlar.
Hisoblashish muomalalari: byudjet, mol etkazib beruvchi va pudratchilar, xaridorlar, ishchi va xizmatchilar, davlat banki va boshqa banklar hamda boshqa tashkilot va shaxslar bilanhisoblashishlar.
Korxona xo’jalik faoliyatining moliyaviy natijalari: jamoaning daromadi, foyda va zararlari.
Ushbu ob’ektlarni o’rganish va nazorat qilish jarayonida uning vazifalari yuzaga keladi.
Hozirgi davr talabidan kelib chiqqan holda moliyaviy hisob oldiga qo’yilgan talablar asosan quyidagilardan iborat:
qat’iy bir xillik(unifikatsiyalanganlik);
ishlab chiqarish topshiriqlarining bajarilishini aks ettiradigan ko’rsatkichlarga asoslanishi;
soliq solish bazasini va byudjetga boshqa ajratmalarni to’g’rihisoblash.
Jamiyatda moliyaviy hisob ma’lumotlaridan juda keng miqyosda foydalaniladi. Ushbu foydalanuvchilar o’z navbatida uchta guruhga bo’linadi:
korxonaboshqaruvchilari;
moliyaviy manfaatdorshaxslar;
moliyaviy manfaatdor bo’lmaganshaxslar.
Demak, 1-guruh ichki foydalanuvchiga va 2, 3-guruhlar tashqi foydalanuvchiga bo’linadi. Tashqi foydalanuvchilarni asosan quyidagi ko’rsatkichlar qiziqtiradi:
Korxona aktivlari va passivlariningtuzilishi;
Korxonaninglikvidligi;
O’zining va jalb qilingan kapitalninghissasi;
Aktivlarning aylanishtezligi;
Barcha aktivlar va realizatsiya qilingan mahsulotningrentabelligi;
Korxona ixtiyorida qoladigan soffoyda;
To’langan dividendlarning hissasi (agar aktsionerlik kompaniyasibo’lsa).
Chunki axborotdan foydalanuvchilar o’z manfaatini ko’zlagan holda u yoki bu axborot manbalaridan foydalanadilar. Masalan, soliq organlari soliqqa tortish uchun moliyaviy hisobot, deklaratsiya va tekshiruv ma’lumotlaridan foydalanadilar, xaridor mahsulot narxining asoslanish darajasini moliyaviy hisobotdan oladilar va hokazo.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish munosabatlari tizimidagi o’zgarishlar, shuningdek fuqarolik- huquqiy doirasining kengayishi buxgalteriya hisobida adekvat (bir xillik) transformatsiyalash tamoyillarning zaruriyatini yuzaga chiqarmoqda.
Moliyaviy hisob kontseptsiyalari va uning asosida ishlab chiqarilayotgan qonun-qoidalar asosida xo’jalik sub’ektlarida moliyaviy hisobning yuritilishini bozor infrastrukturasiga mos elementlarini yaratish zarurligi sezilmoqda.
Bu borada O’zbekistonda hisob tizimini bozor iqtisodiyotiga mos tarzda tashkil etish vazifalari oldimizga qo’yiladi. Bu vazifalar quyidagilardan iborat:
|
