Bog'liq Nukus davlat pedagogika instituti kelishilgan
Tilning fonetik sathidagi divergensiya va konvergensiya jarayonlari. Undoshlarda kuchli va kuchsiz pozitsiyalar.
Fonetik hodisalar, ularning turlari. Kombinator omillar ta‘sirida sodir
bo‗ladigan
hodisalar:
assimilyatsiya,
akkomodatsiya,
ularning
turlari.
Nazalizatsiya. Pozitsion omillar ta‘sirida sodir bo‗ladigan hodisalar: reduktsiya,
ochiq bo‗g‗indagi unlilarda sifat o‗zgarishi, ayrim jarangli undoshlarning so‗z
oxirida jarangsizlanishi.
Turkiy so‗zlarning an‘anaviy fonetik tarkibiga moslashish: proteza, epenteza,
epiteza.
Fonetik hodisalarning boshqa turlari: tovush tushishi (prokopa, sinkopa,
apokopa, eliziya sandxi hodisasi, aferezis, gaplologiya), tovushlarning o‗rin
almashinuvi (metateza), dissimilyatsiya, geminatsiya, degeminizatsiya, sinerezis,
spirantizatsiya va boshqalar.
Bo„g„in (sillabema). Bo‗g‗in tuzilishi. Bo‗g‗in markazi. Bo‗g‗in tiplari:
berkitilgan bo‗g‗in, berkitilmagan bo‗g‗in, ochiq bo‗g‗in, yopiq bo‗g‗in. Bo‗g‗in
tiplarining yangi tasniflari. Bo‗g‗inning til va nutqdagi ahamiyati.
Urg„u (aksentuatsiya). Urg‗u tiplari: so‗z urg‗usi, uning fonetik tabiatiga,
tushadigan o‗rniga va harakat qilish belgisiga ko‗ra turlari (dinamik urg‗u, erkin
urg‗u, ko‗chadigan urg‗u, ko‗chmaydigan urg‗u); sintagma urg‗usi, uning
mezonlari; ayiruv urg‗usi (logik urg‗u va emfatik urg‗u). Urg‗uning til va nutqdagi
roli.
79
Intonatsiya (intonema), uning prosodik elementlari: nutq melodikasi, nutq
ritmi, temp, nutq intensivligi, nutq tembri, pauza. Intonatsiya turlari: tugallangan
intonatsiya, tugallanmagan intonatsiya, darak intonatsiyasi, so‗roq intonatsiyasi,
undov intonatsiyasi, chaqiruv (undash) intonatsiyasi, sanash intonatsiyasi va
boshqalar. Intonatsiyaning gap va nutqdagi roli.
