86
ko‗rinishlari.
To„liq va to„liqsiz gaplar. Sodda gap va uning bo‗laklarida
sintaktik
nomoslik. Shakliy va mazmuniy nomoslik. To‗liqsiz gapning qo‗llanishida o‗ziga
xos mazmun va grammatik xususiyatlar mavjudligi.
Murakkablashgan sodda gaplar. Sodda
gapni murakkablashtiruvchi
vositalar: uyushiq bo‗laklar, ajratilgan bo‗laklar, undalmalar, kirish va kiritmalar,
yordamchi so‗zlar, o‗ram (oborot)lar.
Uyushiq bo„lakli gaplar, turli gap bo‗laklarining uyushib kelishi.
Uyushiq
bo‗laklarda egalik, kelishik va son ko‗rsatkichlarining qo‗llanishidagi o‗ziga xos
xususiyatlar. Uyushiq bo‗laklarda umumlashtiruvchi birliklar. Uyushiq bo‗laklarni
biriktiruvchi yordamchilar.
Ajratilgan bo„lakli gaplarning shakliy va mazmuniy xususiyatlari. Ikkinchi
darajali bo‗laklarning ajratilib qo‗llanishi.
Undalmali gaplar, tarkibida mazmunan bog‗lanib,
grammatik aloqaga
kirmaydigan so‗z va so‗z birikmalarining ishtirok etishi.
Undalma vazifasida
keladigan so‗zlar. Undalmalarning tuzilishiga ko‗ra turlari.
Kirish va kiritma konstruksiyali gaplar. Ular so‗zlovchining
fikrga turli
munosabatini bildirib, gap bo‗laklari bilan grammatik aloqaga kirishmasligi. Kirish
konstruktsiyalarning ma‘no turlari. Kiritma konstruksiyalar. Ularning turli mazmun
ifodalashi va kirish konstruksiyalardan farqi.
Qo„shma gap. Qo‗shma gaplarning shakliy va mazmuniy xususiyatlari.
Qo‗shma gap qismlarini o‗zaro bog‗lovchi vositalar: bog‗lovchi, ko‗makchi,
yuklama, kelishik shakllari; fe‘lning shart va buyruq mayli shakllari, nisbiy so‗zlar,
intonatsiya va boshqalar. Qo‗shma gapning tuzilishiga ko‗ra turlari: ikki
komponentli qo‗shma gaplar, ko‗p komponentli (murakkab) qo‗shma gaplar.
Ikki komponentli qo‗shma gaplarning turlari: bog‗langan qo‗shma gap,
ergashgan qo‗shma gap. Qo‗shma gaplarning yordamchi vositalarsiz birikishi.
