|
Nukus davlat pedagogika instituti "kelishilgan"Bog'liq Nukus davlat pedagogika instituti kelishilgan So„z birikmasi. So‗z birikmasi sintaktik birlik sifatida. So‗z birikmasi bir
so‗zning boshqa so‗zga qo‗shilish imkoniyati- valentligiga tayanishi. So‗zning 3
xil valentligi: sintaktik, semantik va leksik valentlik. So‗z birikmasi va sintagma.
So‗z birikmasi va sintagmaning bir-biriga o‗xshash tomonlari va farqi.
Sintagmalanish nutqning grammatik, mazmun jihati bilan bog‗langan hodisa ekani.
So‗z birikmasining ma‘nosi va vazifasi. Erkin va turg‗un birikmalar. Erkin so‗z
birikmalarining turg‗un birikmalardan farqi. So‗z birikmasining morfologik
tabiatiga ko‗ra turlari: otli birikma, fe‘lli birikma va ravish-sifatli birikma
ko‗rinishida kelishi. So‗z birikmasining struktural xususiyatlari: sodda birikma va
murakkab birikma.
Gap. Gapning semantik strukturasi. Predikativlik. Gap mundarijasining real
voqelik bilan aloqadorlik hodisasi predikatsiya hisoblanishi. Predikativlik
modallik, zamon va shaxs-son kategoriyalari bilan bog‗liqligi. Modallik gap
mundarijasining voqelikka munosabatini ifodalashi, zamon (aytilayotgan fikrning
nutq momentiga bo‗lgan munosabati)ni bildirish, shaxs yesa harakat bajaruvchisini
ko‗rsatishi. Gapdagi predikativlikni ifodalovchi shakllar tizimi gapning
paradigmasi hisoblanishi. Gapning grammatik kategoriyalari: grammatik shaxs
kategoriyasi, grammatik zamon kategoriyasi, kommunikativ kategoriyasi, ifoda
maqsadi kategoriyasi, modallik kategoriyasi.
Gapning intonatsion xususiyatlari. Og‗zaki nutqda gapning grammatik-fikriy
bir butun ekanligini intonatsiya bildirishi. So‗z, so‗z birikmasi va gapni farqlovchi
asosiy vositalardan biri intonatsiya ekanligi.
Gaplarning tasnifi. Gaplarning kuzatilgan maqsadga ko‗ra turlari: darak gap,
so‗roq gap, buyruq va istak gaplar. Har bir turning o‗ziga xos grammatik va
intonatsion xususiyatlari. Har bir turda modallik xususiyatlarining ifodalanishi.
Gaplarning tuzilish jihatdan turlari: sodda va qo‗shma gaplar. Sodda
gaplarning yig‗iq gap va yoyiq gap turlari. Qo‗shma gap, uning sodda gapdan
farqi, turlari.
Gaplarning emotsionallikka (his-hayajonni ifodalashiga) ko‗ra turlari. Undov
gaplarning grammatik, intonatsion xususiyatlari.
Gaplarning modallikka ko‗ra turlari: tasdiq va inkor gaplar. Bunday
gaplarning o‗ziga xos xususiyatlari.
Sodda gaplarning grammatik asosga ko‗ra turlari. Eganing ishtirokiga ko‗ra
egasiz (bir sostavli) va egali (ikki sostavli) gaplarga ajratilishi. Bir sostavli gaplar
tushunchasining yangicha talqini.
Sodda gap. Yig‗iq va yoyiq gaplar.
|
| |
