Konlam ing tuzilishi karyer maydonining tuzilishiga katta ta’sir ko’rsatadi.
Tuzilishi va o ’lchamlari bo ’yicha karyer maydonlari
keng, c h o ’zilgan va
aylanasimon bo’ladi.
Keng karyer maydonlari rejada katta o ’lchamda (karyer maydoni rejada 40
km
2
gacha bo ’ladi) uncha katta bo’lmagan chuqurlikka egaligi bilan
xarakterlanadi. (100m gacha). Karyer uzunligi uning kengligiga nisbati 2:1
ko’rinishda b o ’ladi.
C ho’zilgan karyer maydonlari yotishi bo’yicha katta o’lchamlarga ega
bo ’ladi ( i r 3-5km gacha) va yotishi bo’yicha qirqimi kichik bo’ladi.
Bunday
karyerlar qiya va tik qiya qatlamsimon konlar uchun xos. Karyerlar chuqurligi
300m va undan yuqorigacha.
Aylanasimon karyer maydonlari tubi bo’yicha uncha katta bo’lmagan
o ’lchamlari va katta chuqurlikka ega bo’ladi (800m gacha).
Tuzilishiga ko ’ra qazilmalar
oddiy, murakkab va tarqoqlashgan bo’ladi.
Oddiy konlar bir turli tuzilishga ega (katta miqyosda qoplovchi tog’
jinsi
qatlamlariga va konditsion bo ’lmagan aralashmalarga ega bo’lmaydi), bu esa
konni butun qalinligi bo ’yicha oddiyroq bo’lgan yoppasiga qazib olish imkonini
beradi.
M urakkab konlar qoplovchi tog’ jinsi
qatlamlariga va konditsion
b o ’lmagan aralashmalarga ega b o ’ladi. Bunday konlami selektiv (alohida)
usulda qazib olish mumkin.
Tarqoqlashgan konlarda foydali qazilma tanalari qoplovchi tog’ jinsi bilan
muayyan ajralishlar bilan joylashmaydi. Bu konlami qazib olish uchun maxsus
usullardan foydalaniladi va ekspluatatsion kuzatishlar amalga oshiriladi.
Ochiq
kon ishlarini olib borishda
iqlimiy omillar katta ta’sir qiladi
(yomg’irlar, shamol). Katta miqdorda qor yog’ishi karyer transportining ishini
qiyinlashtiradi (shimoliy tumanlar uchun yilda 230-250 kun qor yog’ishi
davom
etishi mumkin). Past haroratlarda kon mashinalarining metall tuzilmalari nimjon
b o ’lib qoladi. Bu kon uskunalarining avariyalariga va turib qolishiga olib keladi.
33
Ob-havoning qattiqligi qattiqlik ko ’rsatkichi (ball) bilan aniqlanadi,
va quyidagi
formula bilan aniqlanadi:
^ = '„ + 2 v .
Bunda,
t„
- havo haroratining absolyut ko’rsatkichi, °S;
v,- shamol tezligi, m/s.
Havoning qattiqligi karyer ishining rejimini aniqlab beradi. Havoning
qattiqligi 10 dan 30 ballgacha b o ’lganda har soatda 10 daqiqalik isinib olish
uchun to ’xtashlam i am alga oshirish m a’qul. Havoning qattiqligi 30 dan 40
ballgacha b o ’lganda davriy ishchilam ing isinishidan
tashqari ish kunining
davomiyligi 1 soatga qisqaradi. Havoning qattiqligi >40 ball bo ’lganda,
odam lam ing ochiq havoda ishlashi minimal ko ’rsatkichga olib kelinadi.
Yyer osti suv tashuvchi gorizontlam ing mavjudligi ochiq kon ishlari
texnologiyasi va mexanizatsiyalashni tanlashga katta ta’sir qiladi. Nisbatan kam
suvli konlarda ochiq kon ishlarini olib borish m aqsadga muvofiq. Konning
suvlanganligi
suvlilik koeffitsiyenti ( м11m) bilan xarakterlanadi va quyidagi
formula bilan aniqlanadi:
Bunda,
VM - muayyan davr ichida karyerdan chiqarilgan suv hajmi,
m
3 ;
Q„
- shu davr ichida qazib olingan foydali qazilm a hajmi, t.
Suvlilik koeffitsiyenti qazib olinadigan foydali qazilm agan qancha miqdorda
suv to ’g ’ri kelishini k o ’rsatadi. Kuchli suvlangan konlar
uchun nisbatan nimjon
to g ’ jinslari bilan, yuqori filtratsiya koeffitsiyentiga ega holda bu ko ’rsatkich 10
м lm ga etadi. Bunday hollarda karyer bortlarining turg’unligini ta’minlash
uchun maxsus operatsiyalar amalga oshiriladi.
