S Зс = 3, = * > „ =22038000-2.8 = 61708000m 10

Зс = 3, = * > „ =22038000-2.8 = 61708000m
10. 
Foydali qazilmaning sanoat zaxiralarini aniqlaymiz (ekspluatatsion yo’qotishlami 4% 
deb qabul qilamiz)
3. =61708000 0,96 = 59239000m
11. 
(1.1) formula bo’yicha karyer konturidagi kon massasi hajmini aniqlaymiz (fiv = fln)
VlM = 80000 ■ 203 +1 / 2 • 4080 203* + 1 / 3 • 3 .14 ■ 2033 ■ 1.242 = 129728000л/3
12. 
(1.24) formula bo’yicha karyer oxirgi konturlarida qoplovchi tog’ jinsi hajmini 
aniqlaymiz
Vt = 129728000 - 22038000 = 107690000л<3
13. 
Qoplovchi tog’ jinsining o ’rtacha sanoat koeffitsiyentini aniqlaymiz
к = 107690000:59239000 = 1,82V / m
cp
2 -B O B . TO G ’ JINSLARINI QAZIB OLISHGA TAYYORLASH 
2 .1 . 
TOG' JINSLARI - OCHIQ KON ISHLARINING OBYEKTI
Foydali qazilma konlarini tashkil qiluvchi tog’ jinslari o ’zining joylashish 
joyiga k o ’ra yer qa’rida yotadigan - mahalliy (magmatik, metamorfik va 
cho’qindi), va mahalliy tog'jinslarini qoplovchiyotqiziklargs. (qayta joylashgan 
yoki ko’chirilgan maydalangan tog’ jinslari) bo’linadi. Tog’ jinslari tabiiy 
(teginilmagan massiv) yoki sun’iy o ’zgartirilgan (portlatish, mexanik yoki 
kimyoviy usullar yordamida) holatda joylashgan bo’lishi mumkin. Qazib olishda 
to g ’ jinslari turli ta’sirlarga (zarba, siljish, joyining o ’zgarishi va boshqalar) 
uchrashi mumkin, shuning oqibatida ulaming holati o ’zgaradi.
T og’ jinslarining ulami ochiq kon ishlari obyekti sifatida namoyon qiluvchi 
fizik-texnik xususiyatlariga zichlik, namlik, yopishqoqlik, turg’unlik, buzilganda 
hajmining oshishi va boshqalar kiradi. Butun kon massiviga ta’sir o ’tkazishda 
kon muhandisi tog’ jinslarining tabiiy holatidagi xususiyatlarini bilishi kerak. 
Boshqa jarayonlarni (yuklash, tashish, omborxonaga cho’zish, maydalash va 
boshqa) bajarishda sun’iy o ’zgartirilgan tog’ jinslarining xususiyatlarini bilishi 
kerak. ular asosan tog’ jinslarining tabiiy holatidagi xususiyatlariga, ularga ta’sir 
o ’tkazish y o ’li va qazib olish bosqichiga bog’liq.
39

T og’ jinslarining xususiyatlari katta diapazonda o ’zgarganligi sababli ulami 
guruhlarga, kategoriyalar va sinflarga, ularning qazib olish holatlarini 
k o ’rsatuvchi muayyan xususiyatli diapazonlarga birlashtirish qabul qilingan. 
T og’ jinslarini ochiq usulda qazib olishda barcha tog’ jinslari quyidagi 
guruhdarga bo ’linadi: parchalanmagan, qoyali, yarim qoyali (tabiiy holatda), 
parchalangan (tabiiy yoki sun’iy o ’zgartirilgan) qoyali va yarim qoyali, zich 
joylashgan vayum shoq (bog’langan). T og’ jinslarining guruhlariga k o ’ra ulami 
qazib olishning va qo ’llaniladigan texnik uskunalam ing turli usullari 
qo’llaniladi.
Qoyali to g ’ jinslariga suvga to ’yingan holati 50 M Pa dan yuqori b o ’lgan 
bo ’lakda bir o ’qli siqilishda mustahkamlik chegarasini xarakterlovchi tog’ 
jinslari taalluqlidir. Bularga k o ’plab magmatik va metamorfik tog’ jinslari kiradi 
(kvartsitlar, granitlar, bazaltlar, gabbro va boshqalar), shuningdek bir qancha 
cho’kindi tog’ jinslari (qattiq ohaktoshlar, qumlar, qum slanestlar kremniy 
konglomeratlar va boshqalar) ham kiradi.
Yarim qoyali to g ’ jinslariga suvga to ’yingan holati 20-50 M Pa dan yuqori 
b o ’lgan b o ’lakda bir o ’qli siqilishda mustahkamlik chegarasini xarakterlovchi 
tog’ jinslari taalluqlidir. Bularga m agm atik shamollatilgan, metamorfik va 
ildizsimon cho’kindi to g ’ jinslari kiradi (gilli va qum gilli slaneslar, gilli va 
ohaktosh qumlar, gem atit rudalari, mergellar, agrillitlar, alevrolitlar, gips, tosh 
tuzi, tosh va boshqa q o ’n g ’ir k o ’mirlar va boshqalar).
Qoyali va yarim qoyali to g ’ jinslarining oddiy texnik vositalari bilan 
yuklash va tashishda ulam ing avval portlatish yoki mexanik usulda tayyorlanishi 
lozim.
Yumshatilgan to g ’ jinslari bog’lanuvchanlik va b o ’laklilik darajasi bilan 
xarakterlanadi.

Download 8,39 Mb.