qazilma birligini qazib olish uchun karyer chegarasiga yoki chegarasidan
tashqariga qancha birlikdagi qoplovchi tog’ jinsini k o ’chirish zarur b o ’ladi
(masalan, /t=4,5m3/m 3 ifodasi, 1 m3 foydali qazilmani qazib olish uchun 4,5m 3
qoplovchi to g ’ jinsini k o ’chirish talab etiladi). O ’lchov birligiga bo g ’liq holda,
vaznli (t/t), hajm iy (m 3/m 3) va aralash (m3/t) qoplovchi
to g ’
jinsi
koeffitsiyentlari farqlanadi; (qoplovchi tog’ jinsi - metr kubda,
foydali qazilm a -
tonnada ifodalangan). Qoplovchi to g ’ jinsini bir o ’lchov birligidan boshqasiga
o ’tkazish uchun qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilmani 1.1. jadvalda
keltirilgan k o ’paytirgichlam i q o ’llagan holda mos keluvchi
birliklarda ifodalash
lozim.
Misol. k=6.3 t/t og'irlikdagi qoplovchi to g 'jin si koeffitsiyentini hajmliga o ’tkazish kerak,
bunda y4 = \,Ъ т /Mi va у ш - 2.6ш /
m
3 . Bu uchun qoplovchi to g 'jin si koeffitsiyentini y„ / / ,
2
6
nisbatiga ко ’paytirish kerak, y a 'ni к = 6.3 — = 12.6
м 1 / л«3.
Qoplovchi to g ’ jinslarining o ’rtacha, joriy, konturli,
chegaraviy va boshqa
turlari mavjud.
Qoplovchi to g ’ jinsining o ’rtacha koeffitsiyenti qoplovchi to g ’ jinsi
hajmining
V. karyem ing oxirgi konturlaridagi foydali qazilm a hajm iga
Vm b o ’lib
aniqlash mumkin (rasm. 1.1), y a’ni:
b9 - v j y .
Agar foydali qazilm a zaxiralari geologik tadqiqot
natijasida aniqlangan
b o ’lsa, unda qoplovchi to g ’ jinsi koeffitsiyenti o ’rtacha geologik deyiladi. A gar
qoplovchi
tog’
jinsi
koeffitsiyentini
aniqlashda
sanoat
zahralaridan
foydalanilgan bo’lsa, unda qoplovchi tog’ jinsi koeffistinti o ’rtacha sanoat deb
ataladi. Karyemi foydalanishga topshirishda qoplovchi tog’
jinsi va foydali
qazilm a hajmi kam ayadi, buning sababi karyeming qurilish davrida qoplovchi
tog’ jinsi
V,x olib tashlanadi va bir y o ’la foydali
qazilma ham qazib olinadi Vuc
(rasm. 1.1). Bu holalda aniqlangan qoplovchi to g ’ jinsi koeffitsiyenti o ’n acha
ekspluatastion deb ataladi, ya’ni:
*V = ( K - K C) ' ( K - K . C)
