6-6
L
k t
A - A
6 .2 -ra sm .. K a p ita l tra n sh e y a n in g um um iy k o ’rin lsh i (a) va rejasi (b)
Kapital transheyaning asosining kengligi
yoki tanlanadigan transport
vositasiga ko ’ra yoki uning o ’tish usuliga ko’ra aniqlanadi. Kapital
transheyaning asosining minimal o ’lchami transport vositalarining ko’ndalang
kesimiga, transport vositalari orasida xavfsiz masofaga, maydonlaming
k o ’ndalang o ’lchamlariga, kyuvetlar va boshqa
transport aloqa vositalari
o ’lchamlariga mos bo’lishi kerak. Bu ko’rsatkich transheyani belgilangan
texnologik sxema va foydalaniladigan uskunalarga mos holda o ’tishni
ta ’minlashi kerak (bo’lim 6.8).
Kapital transheyaning chuqurligi kapital transheyaning ust qismi (yer
yuzasida transheyaning boshlanish joyi) va ochuvchi ishchi gorizont orasidagi
ayirm asiga teng bo’lishi kerak. Bitta pog’onani ochishda kapital transheyaning
chuqurligi ochuvchi pog’onaning balandligiga teng bo’lishi kerak.
Kapital transheyaning bo’ylama qiyaligi qo’llaniladigan
karyer transportiga
k o ’ra tanlanadi. Bo’ylama qiyaligiga ko’ra kapital transheyalar qiya va tik qiya
b o ’ladi (6. 1-jadv.).
Kapital transheyalaming borti qiyalik burchagi uning ishlash davri, tog’
jinsining fizik-texnik xususiyatlariga, ulaming namlanganlik darajasiga ko’ra
tanlanadi. Bu k o ’rsatkich uning bortlarining turg’unligini ta’minlashi kerak.
Kapital transheyalaming uzoq vaqt xizmatida maydalangan
va yarim qoyasimon
231
tog’ jinslarida o ’tilgan kapital transheyalarda uning qiyalik burchagi to g ’
jinslarining tabiiy yotish burchagidan k o ’p bo’lmasligi kerak. Q oyasim on to g ’
jinslarida bu k o ’rsatkich 50-60° bo ’ladi.
6.1- jadval
T r a n s h e y a la r
K a p ita l tr a n s h e y a n in g b o ’y la m a
q iy a lig i, %•
K o ’ta r ilis h d a
T u s h is h d a
Q iya
Elektr
tem iryo’l
Huddi o ’shi
vagon li
tortishli
motorli
25-40
40-60
25-60
80-120
Tik qiya
Avtomobil
Tortgichlar
chiqarish
K onveyer
Kletli
Skipli
bilan
60-100
120-250
250-330
250-500
500-1000
80-120
Kapital transheyaning uzunligi (m) uning qiyaligi va chuqurligining
ko’paytmasiga teng:
L,m-
1000Я.,, /f .„ ( 6. 1)
Kapital transheyalarning qurilish hajmi bir necha yuz m ing m etr kubni
tashkil qiladi. Transheyaning hajmidan uni mexanizatsiyalash,
texnologiya va
o’tish vaqti bog’liq.
Kapital transheyalarning joylashuviga ko’ra kaiyem ing oxirgi konturiga
qarab ular tashqi joylashgan va ichki joylashgan bo’ladi (6.3-rasm.). Tashqi
joylashgan transheyalar karyer konturidan tashqarida b o ’ladi. Ichki transheyalar
karyeming ichki konturida b o ’ladi. Ichki joylashgan
kapital transheyalar ishchi
va
ishchi
b o ’lm agan
bortlarda joylashadi.
Uning
gorizonti
qazilish
boshlanishidan keyin kapitla transheya simmetrik bo’lmagan k o ’rinishga keladi.
Kapital transheyaning ichki joylashuvida karyer bortining joylashuvi bilan
transheya ham o ’z joylashuvini o ’zgartiradi va siljuvchi s ’ezd deb ataladi.
Kesuvchi transheyalar -
gorizontal ochiq kon lahimlari (kam hollarda
bo ’ylama qiyaligi 5-10 %o, bu suv oqishi uchun qilinadi),
ular ochilgan kon
232
lahimlarini qazib olishga tayyorlashga xizmat qiladi, ya’ni pog’onalarda ish
frontini hosil qilish uchun. Pog’onani qazib olish kesuvchi transheyaning bir
yoki ikkala bortini qazib olish bilan boshlanadi. Shu sababli kesuvchi transheya
- bu pog’onani qazib olishning birinchi davrigacha mavjud bo’ladigan
vaqtinchalik kon lahimi. Kesuvchi transheya
kapital transheyaning shu
gorizontni ochuvchi davomi hisoblanadi va karyer konturlari ichida o ’tkaziladi
(rasm. 6.4). Tik qiya qazilmalami qazib olishda kesuvchi transheya qazilmaning
yotishiga parallel holda o ’tkaziladi. Kesuvchi transheyaning asosining kengligi
transheya o ’tilgandan keyin birinchi qazilma hosil qilingan davrgacha
transportlaming erkin joylashuvini ta’minlanishi bilan o’lchanadi.
Uning bortlari
qiyalik burchaklari tog’ jinsining fizik-texnik xususiyatlariga ko’ra ishchi
pog’onaning qiyalik burchagiga teng b o ’ladi. Agar kesuvchi transheyaning bir
borti karyeming ishchi b o ’lmagan bortining qismi bo’lsa, unda bort qiyalik
burchagi ishchi b o ’lmagan bort qiyaligiga teng bo’ladi.
