O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

6-6
L
k t
A - A
6 .2 -ra sm .. K a p ita l tra n sh e y a n in g um um iy k o ’rin lsh i (a) va rejasi (b)
Kapital transheyaning asosining kengligi yoki tanlanadigan transport 
vositasiga ko ’ra yoki uning o ’tish usuliga ko’ra aniqlanadi. Kapital 
transheyaning asosining minimal o ’lchami transport vositalarining ko’ndalang 
kesimiga, transport vositalari orasida xavfsiz masofaga, maydonlaming 
k o ’ndalang o ’lchamlariga, kyuvetlar va boshqa transport aloqa vositalari 
o ’lchamlariga mos bo’lishi kerak. Bu ko’rsatkich transheyani belgilangan 
texnologik sxema va foydalaniladigan uskunalarga mos holda o ’tishni 
ta ’minlashi kerak (bo’lim 6.8).
Kapital transheyaning chuqurligi kapital transheyaning ust qismi (yer 
yuzasida transheyaning boshlanish joyi) va ochuvchi ishchi gorizont orasidagi 
ayirm asiga teng bo’lishi kerak. Bitta pog’onani ochishda kapital transheyaning 
chuqurligi ochuvchi pog’onaning balandligiga teng bo’lishi kerak.
Kapital transheyaning bo’ylama qiyaligi qo’llaniladigan karyer transportiga 
k o ’ra tanlanadi. Bo’ylama qiyaligiga ko’ra kapital transheyalar qiya va tik qiya 
b o ’ladi (6. 1-jadv.).
Kapital transheyalaming borti qiyalik burchagi uning ishlash davri, tog’ 
jinsining fizik-texnik xususiyatlariga, ulaming namlanganlik darajasiga ko’ra 
tanlanadi. Bu k o ’rsatkich uning bortlarining turg’unligini ta’minlashi kerak. 
Kapital transheyalaming uzoq vaqt xizmatida maydalangan va yarim qoyasimon
231

tog’ jinslarida o ’tilgan kapital transheyalarda uning qiyalik burchagi to g ’ 
jinslarining tabiiy yotish burchagidan k o ’p bo’lmasligi kerak. Q oyasim on to g ’ 
jinslarida bu k o ’rsatkich 50-60° bo ’ladi.
6.1- jadval
T r a n s h e y a la r
K a p ita l tr a n s h e y a n in g b o ’y la m a
q iy a lig i, %•
K o ’ta r ilis h d a
T u s h is h d a
Q iya
Elektr 
tem iryo’l 
Huddi o ’shi 
vagon li
tortishli
motorli
25-40
40-60
25-60
80-120
Tik qiya
Avtomobil
Tortgichlar
chiqarish
K onveyer
Kletli
Skipli
bilan
60-100
120-250
250-330
250-500
500-1000
80-120
Kapital transheyaning uzunligi (m) uning qiyaligi va chuqurligining 
ko’paytmasiga teng:
L,m-
1000Я.,, /f .„ ( 6. 1)
Kapital transheyalarning qurilish hajmi bir necha yuz m ing m etr kubni 
tashkil qiladi. Transheyaning hajmidan uni mexanizatsiyalash, texnologiya va 
o’tish vaqti bog’liq.
Kapital transheyalarning joylashuviga ko’ra kaiyem ing oxirgi konturiga 
qarab ular tashqi joylashgan va ichki joylashgan bo’ladi (6.3-rasm.). Tashqi 
joylashgan transheyalar karyer konturidan tashqarida b o ’ladi. Ichki transheyalar 
karyeming ichki konturida b o ’ladi. Ichki joylashgan kapital transheyalar ishchi 
va 
ishchi 
b o ’lm agan 
bortlarda joylashadi. 
Uning 
gorizonti 
qazilish 
boshlanishidan keyin kapitla transheya simmetrik bo’lmagan k o ’rinishga keladi. 
Kapital transheyaning ichki joylashuvida karyer bortining joylashuvi bilan 
transheya ham o ’z joylashuvini o ’zgartiradi va siljuvchi s ’ezd deb ataladi.
Kesuvchi transheyalar -
gorizontal ochiq kon lahimlari (kam hollarda 
bo ’ylama qiyaligi 5-10 %o, bu suv oqishi uchun qilinadi), ular ochilgan kon
232

lahimlarini qazib olishga tayyorlashga xizmat qiladi, ya’ni pog’onalarda ish 
frontini hosil qilish uchun. Pog’onani qazib olish kesuvchi transheyaning bir 
yoki ikkala bortini qazib olish bilan boshlanadi. Shu sababli kesuvchi transheya
- bu pog’onani qazib olishning birinchi davrigacha mavjud bo’ladigan 
vaqtinchalik kon lahimi. Kesuvchi transheya kapital transheyaning shu 
gorizontni ochuvchi davomi hisoblanadi va karyer konturlari ichida o ’tkaziladi 
(rasm. 6.4). Tik qiya qazilmalami qazib olishda kesuvchi transheya qazilmaning 
yotishiga parallel holda o ’tkaziladi. Kesuvchi transheyaning asosining kengligi 
transheya o ’tilgandan keyin birinchi qazilma hosil qilingan davrgacha 
transportlaming erkin joylashuvini ta’minlanishi bilan o’lchanadi. Uning bortlari 
qiyalik burchaklari tog’ jinsining fizik-texnik xususiyatlariga ko’ra ishchi 
pog’onaning qiyalik burchagiga teng b o ’ladi. Agar kesuvchi transheyaning bir 
borti karyeming ishchi b o ’lmagan bortining qismi bo’lsa, unda bort qiyalik 
burchagi ishchi b o ’lmagan bort qiyaligiga teng bo’ladi.

Download 8,39 Mb.