O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

buldozerli a g ’darm aning ish fronti uzunligini aniqlash. Avtosamosval kuzovida tog’ jinsi 
m aydalanganligi koeffitsiyenti 1.3 ga teng.
Echish.
1. A vtosam osval tom onidan tashiladigan to g ’ jinsi hajmini aniqlaymiz 
Va
= 4 0 1 ,3 / 2 ,5 = 2 0,8л»5
= 1-4 deb qabul qilam iz va (5.19) form ula bo’yicha lsoatda ag ’darmaga bo’shatiladigan 
avtosam osvallar sonini aniqlaym iz:
N
,, = 3 0 0 0 1 .4 /2 0 .8 = 202
^ 
. = 2 d e q deb qabul qilib va (5.18) form ula b o ’yicha a g ’darmada bir vaqtda 
b o ’shatiladigan avtosam osvallar sonini aniqlaymiz:
Na =
2 0 2 - 2 / 6 0 = 7
4. 
ln
— 20.И deb qabul qilam iz va (5.17) form ula bo’yicha b o ’shatish frontining uzunligini 
aniqlaym iz
Ьфр
= 7 -2 0 = 1 4 0 *
5. 
(5.20) form ula b o ’yicha a g ’darma froniming uzunligini aniqlaymiz 
£ * „ = 3 - 1 4 0 = 4 2 0
м
227

6 . BOB. KARYER MAYDONINI OCHISH
6 .1 . KARYER MAYDONINI OCH ISHNIN G M OHIYATI
Foydali qazilm alam i ochiq usulda qazib olishda kon massasi karyeming 
ishchi gorizontlarida joylashgan zaboylardan, ulam i karyerda yoki yuqori 
qism dagi qabul qilish nuqtalarigacha tashiladi (ko’chiriladi).
B o ’sh tog’ jinslarini qabul qilish nuqtalari bu ichki va tashqi ag’darmalar va 
foydali qazilm alar uchun omborxonalar va boyitish fabrikalaridir. Karyerdagi 
ishchi gorizontlar va kon massasini qabul qilish nuqtalari karyer yuqori qismida 
asosan turli balandlik nuqtalariga ega bo ’ladi. Shunday qilib, karyerda karyer 
transportining unumli va iqtisodiy maqul ishlashini ta ’minlovchi transport 
aloqalarini qurishda, ulami ham rejada ham profilda optimal joylashtirish 
vazifasi turadi. Bu vazifa karyemi ochishni proeklashda echiladi. Karyer 
m aydonini ochish karyer transportlarini karyer b o ’ylab ishchi gorizontlarga 
harakatlanish va undan qoplovchi to g ’ jinsini a g ’darmalarga, foydali qazilmani 
esa boyitish fabrikalariga tashish imkoniyatini beruvchi kon lahimlari bilan 
am alga oshiriladi. Ochuvchi kon lahimlari yuzadan yoki allaqachon ochilgan 
oraliq ishchi gorizontdan boshlanadi va ochuvchi gorizont ishchi maydonida 
yaqunlanadi.
O chishning usuli, sxemasi va tizimi mavjud.
Ochish
ttfu//ochuvchi kon lahimlari bilan xarakterlanadi. Karyer ishchi 
gorizontlarini ochish uchun ko’p hollarda ochiq kon lahimlaridan foydalaniladi. 
Kam hollarda karyerlami ochish yer osti va kom binastion kon lahimlari bilan 
am alga oshiriladi. B a’zi hollarda karyer gorizontlarini ochish kon lahimlarisiz 
ham am alga oshirilishi mumkin.
Ochish shemasi -
bu hozirgi vaqtda karyem ing kon massasini qazib olish 
gorizontlari va kon massasini tashish gorizontlari orasidagi aloqani taminlovchi 
barcha ochuvchi kon lahimlarining y ig ’indisi. Ochish sxemasi kon ishlarining 
aniq holatida ochuvchi kon lahimlarining turi, soni va joylashuvini k o ’rsatadi.
228

Ochish tizimi —
bu karyemi ochish sxemasining karyeming ishlash davri 
ichidagi o ’zgarishi. Ochish tizimi qo’llaniladigan ishchi gorizontlami ochish 
usuli va sxemalarini ko ’rsatadi.
Asosiy karyer transportlaridan foydalangan holda karyeming ishchi 
gorizontlarini ochish (temiryo’l, avtomobil va konveyer) maxsus qiya kon 
lahimlarini ochishni talab qiladi. Bu kon lahimlarining o ’lchamlari karyer 
transportining o ’lchamlariga mos kelishi kerak, uning harakatlanish tezligini va 
bo ’sh tog’ jinslarining fizik-texnik xususiyatlarini inobatga olishi kerak.
P og’onalar ish frontiga ko’ra ochuvchi kon lahimlari qanotli va markaziy 
joylashgan bo ’lishi mumkin (6. 1-rasm.).
G ’ildirakli karyer transportida va unga xizmat ko’rsatadigan bitta ochish kon 
lahimi mavjudaligida ish fronti ichida transport qaytish harakatiga (to’g ’ri va 
teskari) ega b o ’lishi mumkin. Ochuvchi kon lahimlari bunday holatda unga 
bo ’sh transport vositalarini qabul qilish va ulardan tog’ jinslarini olib chiqishga 
ko’llanilishi mumkin. Bunday ish fronti pog’onada oxiri berk deb ataladi. Bu 
usul asosan tem iryo’l transportida keng qo’llaniladi. Gorizontni ikki va undan 
ortiq ochuvchi kon lahimi xizmat ko’rsatsa ish fronti ichida ham borib 
qaytadigan, ham bir tomonli harakatni qo’llash mumkin. Bunday holda bitta 
ochuvchi kon lahimi transportlami qabul qilishga, iqqinchisi chiqarishga xizmat 
qiladi. Ishlar frontidagi bunday ishlash usuli ochiq deb ataladi. Ochiq usul 
oqimli harakatlanishda transportlaming tez harakat qilishi imkonini beradi, lekin 
ikkinchi kon lahimidan foydalanish uchun qo’shimcha vositalar va qurilish 
ishlarini talab qiladi.
Qazilmaning yotish burchagiga ko’ra ishchi gorizontlami ochish turli 
bo ’lishi mumkin. Shunday gorizontal konni qazib olishda karyeming ishlash 
vaqtida ochuvchi kon lahimlarini o ’tish usuli o ’zgarmaydi va karyeming qurilish 
davrida tugaydi.
229

6.1-rasm .. P o g ’o n a la r n in g k o n ish la ri fro n ti tu r la r i:
a, v - transportning o rtg a qaytishiga m o ’ljallangan oxiri berk va ochuvchi kon lahim larining 
qanotda joylashuvli; b - transportning ortga qaytishiga m o ’ljallangan oxiri berk va ochuvchi 
kon lahim larining m aik azd a joylashuvli; g - transportning oqim li harakat qiluvchi ochiq va 
ochuvchi kon lahim larining qanotda joylashuvli.
Qiya va tik qiya kaiyerlam i foydalanishga topshirishda ular bir nechta
elpig’ichsimon gorizontlar bilan ochiladi. Keyinchalik qazib olishga bundan
chuqurroq gorizontlar kelganda ulam ing ochilishi ham am alga oshiriladi.
Shunday qilib gorizontlam i ochish karyerning butun foydalanish davrida amalga
oshiriladi.
6 .2 . O CH IQ KON LAHIM LARI VA ULARNING Q O ’LLANILISHI
Ochiq kon ishlarini am alga oshirishda ikki turdagi kon lahimlari q o ’llaniladi
- kapital va kesuvchi transheyalar.
/Capital transheyalar
- qiya ochiq kon lahimlari va ular ishchi gorizontlami 
ochish uchul qo ’llaniladi. M aydonning relyefidan kelib chiqqan holda kapital 
transheya trapestiya k o ’rinishida ko ’ndalang kesimli yoki to ’g ’ri b o ’lmagan 
uchburchaksimon b o ’lishi mumkin (to ’rtburchak). Kapital transheyalar uzoq 
vaqt xizmat qiladi va ularda transport aloqalarini joylashtirish uchun 
m o’ljallanadi.
Kapital transheyaning asosiy elementlariga uning asosining kengligi B.„ , 
chuqurligi 
b o ’ylama qiyaligi 
i.m,
bortlar qiyalik burchaklari 
atm,
rejadagi 
uzunligi 
L^m
va qurilish hajmi 
Vlm
kiradi (rasm. 6.2).

Download 8,39 Mb.