O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

(5.35)
H
Bunda, 
p -
kimyoviy meliorastiya o ’tkazilishi talab qilinadigan maydonlar 
soni;
SXJ-
i maydonning kimyoviy meliorastiya o ’tqazilishi kerak bo’lgan qismi,
ga;
C
XJ- i maydonda o ’tkazilgan kimyoviy meliorastiyagaxarajatlar, 
руб!га.
Rekultivastiya qilinadigan maydonlarga kelish yo’llarini qurishga bo’lgan 
harajatlar (rub):
(5.36)
/-I
Bunda, 
Cci
- y o ’llami qurishga bo ’ladigan xarajatlar, rub/km;
Ld, -
i-maydonga kelish y o ’lining uzunligi, km.
U ncha katta b o ’lmagan qalinlikka ega unumli qatlamni qazib olish uchun 
skreperlar, 
bir 
cho’michli 
yuklagichlar 
va ekskavatorlar 
qo’llaniladi. 
Ekskavatorlar buldozerlar bilan majmuada ishlaydilar. Unumli qatlamlami 
1.5km gacha b o ’lgan masofaga tashish uchun skreperlar va avtsamosvallar 
q o ’llaniladi.
K aryerlam ing qazib olingan maydoni buzilgan maydon hisoblanadi va 
rekultivastiyani talab qiladi. Uning o’lchamlari karyerning oxirgi nuqtasiga mos 
b o ’ladi (qiya va tik qiya qazilmalami qazishda) yoki tashqi joylashgan kapital 
transheyalar maydoni yig’indisi va qazib olingan maydonlar hajmini (gorizontal 
va yotgan qazilmalami qazishda) tashkil qiladi. Mahalliy va chet el ochiq kon 
ishlari amaliyotida bunday maydonlami rekultivastiya qilish qo’llanilmaydi. 
B a ’zi karyer qazib olingan maydonlarini o ’rmon va qishloq xo’jaligida 
ishlatilishi uchun rekultovastiya qilish hollaridan tashqari, lekin bu holat ham 
iqtisodiy mos hisoblanmaydi. Bu rekultivastiya qilish uchun ko’p million tonna 
to g ’ jinsini tashish kerakligi bilan asoslanadi. Bunday karyerlaming qazib 
olingan maydonlari kichik xarajatlar bilan suv havzalari yoki ishchilaming dam
223
K i m y o v i y m e l i o r a s t i y a u c h u n x a r a ja tla r ( ru b ):

olishi, boyitish fabrikalarining chiqindi saqlash maydonlari sifatida qo ’llanilishi 
mumkin. Bunday holatda rekultivastiya ishlari va ularga xarajatlar aniq 
belgilangan holatlar bilan amalga oshiriladi.
Bizning m am lakatda foydali qazilm alam i ochiq usulda qazib olishning 
rivojlanishi kon ishlari ko ’rsatkichalarini yaxshilash maqsadida rekultivastiya 
ishlarini takomillashtirish va texnologiyalam i yangilash b o ’yicha ishlar qilinishi 
kerak va erlami rekultivastiya qilishni kam harajatlar bilan qisqa vaqt ichida 
am alga oshirishni talab qiladi.
5 .9 . AG'DA RM A VA REKULTIVATSIYA ISHLARINING M ARKSHEYDERLIK 
T A ’M INLANISHI
Karyem ing qurilish davrida marksheyderlik xizmati ag’darma ishlarida 
quyidagi vazifalamibajaradi:
•
Bir vaqtda ustun nuqtalari tarmoqlari bilan 
(kerakli b o ’lganda) 
rivojlanadigan ag’darm a maydonlarida aniq topografik tasvirga olishni bajaradi;
• 
A g’darm alam i 
qurish 
va 
foydalanishga 
m o’ljallangan 
maydon 
chegaralarini naturaga tushurish;
•
Proekt b o ’yicha kelish trassalarini va birlamchi tashlanmalami bo ’ladi; 
Kondan foydalanish vaqtida marksheyderlik xizmati quyidagi ishlami
bajaradi:
• 
B o ’shatish a g ’darmasining qabul qilish qobiliyatini va bo ’shatish fronti 
uzunligini hisoblash;
•
A g’darma yuzasida transport aloqalarini tekislash, b o ’lish va trassalash;
• 
A g’darm aning davriy reja-balandlik tasvirga olinishi;
•
A g’darm aning deformastiyalanishini kuzatish;
• 
A g’darmaga ajratilgan maydonning topografik tasvirga olinishi, sinab 
k o ’rish, maydondagi olinadigan er qallamining qalinligi va hajmi.
A g’darm a yuzasida tem iryo’llami va avtomobil yo’llarini yotqizishda to g ’ 
jinslarining zichlashuvi oqibatida ag ’darmaning keyinchalik cho’qishini hisobga 
olish kerak.
224

A g’darmaning tasvirga olinishining elementlari uning yuqori va pastki 
tomonlari, 
transport aloqalari, 
temiryo’llaming o ’tqazish nuqtalari 
va 
deformastiyalangan maydonlardir.
Karyerda buzilgan erlami rekultivastiya qilishda marksheyderlik xizmati 
quyidagi ishlami bajaradi:
•
Rekultivastiya qilinadigan maydonlarda ustun nuqtalarini va olinadigan 
asos nuqtalarini hosil qiladi;
•
Rekultivastiyadan oldin va keyin buzilgan erlaming topograflk tasfirini 
hosil qiladi;
•
Rekultivastiya ishlari bilan bog’liq alohida ishlar bosqichi marksheyderlik 
chizmalarini chizadi, ularda yer yuzasining barcha turdagi buzulishlami 
ko ’rsatadi;
•
Erlaming holati tiklanishining proekt mahlumotlarini mavjud m a’lumotlar 
bilan taqqoslagan holda tizimli nazoratini bajaradi;
•
Tekislashda, yer yuzasi qatlamini olishda va uni yangi joyga yotqizish bilan 
bog'liq ishlami aniqlaydi va bajarilgan hajmini hisobga oladi;
•
Proektning geom etrik elementlarini naturaga tushuradi va ulami nazorat 
qiladi;
•
Rekultivastiyaning birinchi ma’lumotlarini hozirgi va kelajakdagi ishlar 
uchun tayyorlaydi;
•
Buzilgan erlami rekultivastiya qilish va unumdor yerlami saqlash bo’yicha 
tadbirlami tashkil qilishda qatnashadi;
•
A g’darma o ’lchamlariga rioya qilishni nazorat qiladi;
•
Yer yuzasining etib b o ’lmas maydonlari va suv bosgan maydonlaming 
tasvirga olishni amalga oshiradi;
• 
Yer yuzasini selektiv qazib olish bilan bog’liq marksheyderlik ishlarini 
bajaradi;
• 
Yer yuzasi rejasini tuzadi va unumli erlaming zaxirasi, yo’qotilishi va 
aralashuvini nazorat qiladi;
225

•
Rekultivastiya 
qilinadigan 
m aydonlarda 
yer 
qarida 
yashaydigan 
gorizontning hosil bo’lishini nazorat qiladi;
•
Qiyaliklami tekislash va sun’iy suv havzalarini yaratish b o ’yicha ishlami 
bajaradi;
•
Rekultivastiya qilingan yerlarni yer foydalanuvchilariga berish b o ’yicha 
komissiya ishida qatnashadi va qayta tiklangan yerlarni berish bo’yicha akt 
tayyorlaydi;
•
Rekultivastiya ishlari bo’yicha m arksheyderlik hisobotini tuzadi. 
Rekultivastiya ishlarining o ’z vaqtida va bajarilish darajasini bilish
maqsadida buzilgan yerlarni rekultivastiya qilishning o ’rtacha kef
va joriy kmp 
koeffitsiyentlari mavjud. Rekultivastiyaning o ’rtacha koeffitsiyenti tashkilotning 
mavjudlik vaqtidagi qayta tiklangan yer m a y d o n i n i n g o ’sha davrda buzilgan 
erlarning umumiy maydoniga 

Download 8,39 Mb.