O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

imkon beradi (rasm. 6.13). Karyer transportiga ko’ra yarim transheyalar trassasi 
oxiri berk yoki tugunli formada bo’ladi.
6.1 2 -rasm .. Y e r o sti k o n la h im la ri bilan to g ’ yon b ag ’i (a) va c h u q u r (b) ko n larn i ochish 
sxem asi:
1 - ruda tushurgich; 2 - shtolnya; 3 - kvershlaglar, 4 - stvollar; 5 - karyer konturi
------ a o—g
------------- -
—
—
'/■ ' •»
t
- я г —Js!
™ ' 1 1 1
"
T
S
— -
у / , .
— - - 
,
6.1 r u m . T o j ’li konni o cb h b n r iM ti
6 .8 . KON LAHIM LARINI O’TISHDA ISHLARNI TASHKIL QILISH 
TEXNOLOGIYASI, MEXANIZATSIYALASH
“Kon lahimlarini o ’tish” tushunchasi kon lahimi konturlaridagi tog’ jinsini 
qazib olishni va uni shu konturlardan tashqariga tashishni anglatadi. Qazib 
olinadigan to g ’ jinsning fizik-texnik xususiyatlariga ko’ra ulami qazib olish 
burg’ulash-portlatish usuli bilan maydalash bilan yoki maydalasiz amalga 
oshiriladi (yoki boshqa usullar bilan). Kon lahimlari transport va transportsiz 
usullar bilan o ’tiladi. Transportli usulda qazib olinadigan kon massasi katta 
masofalarga tem iyo’l, avtomobil va konveyer transporti bilan tashiladi. Kon 
massalarini qazib olish va yuklash mexanik kuraklar, draglaynlar va boshqa
249

k o ’p cho’michli ekskavatorlar bilan pastki va yuqori yuklash bilan am alga 
oshiriladi. Transportsiz usuldi qazib olinadigan tog’ jinsi bevosita qazib olish 
uskunasi bilan (draglayn va mexanik kuraklar) qazib olinadi va kon lahmining 
yuqori qism iga joylashtiriladi. T ransheyalam i o ’tishning transportsiz usuli 
nisbatan iqtisodiy tomondan foydali lekin uning q o ’llanish sohasi kichik. Bu 
usul kapital transheyalam ing tashqi joylashuvida va karyer maydoni chegarasida 
o ’tkaziladigan 
yuqori 
pog’onalardagi 
ichki 
joylashuv 
transheyalarida 
q o ’llaniladi.
Transheyalarni transportli o ’tish usuli.
Transheyalami temiryo’l transporti 
va mxenik kuraklar yordamida o ’tishda k o ’plab hollarda yuqoridan yuklash 
q o ’llaniladi, ya’ni tem iryo’l yo ’llari transheya bortida joylashadi. Transheyalami 
o ’tishda pastdan yuklash uskunaning foydalanish koeffitsiyenti kam bo ’lganligi 
uchun q o ’llash iqtisodiy tom ondan foydali emas. Yuqori yuklash bilan 
transheyalam i o ’tish uchun uzaytirilgan ishchi a ’zosiga ega EKG-2U, EKG- 
3.2U, EKG-4U va EKG-6.3U ekskavatorlari qo ’llaniladi. Transheyaning 
chuqurligi ekskavatom ing maksim al b o ’shatilish qobiliyati va transport 
vositasining balandligiga bog’liq b o ’ladi. U ncha turg’un bo’lmagan va qiyalik 
burchagi kichik b o ’lgan to g ’ jin slarid a transheyalami o ’tish transheyaning 
joylashuv chuqurligi ekskavatom ing b o ’shatish radiusi bilan tekshirilishi kerak. 
Transheyaning chuqurligi Hm
va asosining kengligi Bm
kattaligi, tem iryo’l 
transportiga yuqori va pastdan yuklanish holatida 6.3-jadvalda keltirilgan.
6.3-jadvaI
E k s k a v a to r ­
l a r
T o g ’ j i n s l a r id a tr a n s h e y a l a m i n g c h u q u rlig i (m ) v a aso si 
k e n g lie in in e (m ) k a tta lie i
m a y d a la n g a n
Y a r im q o y ali
Q o y ali
" .
Bm
« .
Bm
EKG-2U
5
11
7
11
10
15
EKG-3.2U
5.5
11
8
11.5
9
13
EKG-4U
8
13
10.5
13
13
19
EKG-6.3U
13
18
16.5
18
19
28
250

Ishchi a ’zosi uzaytirilgan ekskavatoming mavjud bo’lmaganida yoki kapital 
transheyaning katta chuqurligida uni o ’tish qatlamsimon holda amalga oshiriladi 
(rasm. 6.14). EKG-5 va EKG-8 ekskavatorlari uchun qatlam balandligi mos 
ravishda 3-3.3 va 4.7-5m ni tashkil qiladi.
Transheyani avtomobil transportidan foydalangan holda o ’tishda ko’plab 
hollarda 
palki 
yuklash 
amalga 
oshiriladi, 
bunda 
ekskavatorlaming 
harakatchanligi 
ekskavatorlardan 
unumli 
foydalanish 
imkonini 
beradi. 
Transheyalami o ’tishda avtomobil transportidan foydalanish foydalanish davrida 
foydalanilmaganda ham m a’qul hisoblanadi. Avtosamosvallar yuklashga 
quyidagi sxemalar b o ’yicha etkaziladi (rasm. 6.15): xalqasimon, oxiri berk va 
cho’ntakli oxiri berk (cho’ntaklar bir biridan 50-60m oraliqda hosil qilinadi). 
Transheya asosining kengligi bunday hollarda (m) quyidagi formulalar bilan 
aniqlanadi:
•
Avtosamosvallami uzatishning xalqasimon sxemasida:
Bm=2(Ra+C)+Ba
(6.20)
6.1 4 -rasm .. T ra n s h e y a n i m exanik k u ra k la r bilan qatlam li o’tish sxem asi:
a, b,
v, 
g - mos ravishda birinchi, ikkinchi, uchinchi va to rtinchi qatlamni qazib olish
251

6 .1 5 -ra sm .. T ra n s h e y a n i o ’tish d a a v to sa m o sv a lla rn i y u k la s h g a u z a tish sx e m a la ri:
a - xalqasimon; b - oxiri berk;
v -
cho 'ntakli oxiri berk
•
A vtosam osvallarni uzatishning oxiri berk sxemasida
Bm=R.+\(B,+L.)+2C
(6.21)
•
C ho’ntakli oxiri berk sxemada
(6.22)
Bunda, 
Rm
- avtosam osvalning burilish radiusi, m;
S=2-3 - avtosam osval va transheya borti orasidagi masofa, m;
В,- avtosam osval kuzovining kengligi, m;
I , - avtosam osvalning uzunligi, m.
BT
qiym ati 25-30, 25-20 va 16-20m oralig’ida qabul qilidagi, bu esa mos 
ravishda xalqasim on, oxiri berk va cho’ntikli oxiri berk sxem alrda q o ’llaniladi.
Rotorli ekskavatorlardan foydalangan holda transheyalam i o ’tishda to g ’ 
jinsini tashish uchun lentali konveyerlardan foydalaniladi (rasm. 6.16).
............... ................................................ HIM.................r m

Download 8,39 Mb.