|
Muvozanatli nurlanish. Eynshteyn koeffitsentlari
|
| bet | 9/21 | | Sana | 06.12.2023 | | Hajmi | 1,63 Mb. | | #112848 |
Bog'liq portal.guldu.uz-Qattiq jismlar fizikasi (1) 2 5262614962408262335, Mavzu Borland C Builderning grafik vositalari. Reja, Tranzistor - Vikipediya, Tekshirdi Setmetov. N. U, Kasbiy qiziqish va layoqatlarni eksperimental o’rganish Reja, 2reja, 2reja, 9-davomi-2, Mavzu bionika asoslari va uning inson hayotidagi o’rni
Spontan va majburiy nurlanish - yoruglik yutilishiga teskari bulgan jarayonlardir. Muvozanatli jarayonlarda (termodinamik muvozanat) bu ikkala xodisaning bulish extimolligi bir xil, shuning uchun “jism - nurlanish” orasida muvozanat saklanadi, ya’ni jismning temperaturasi (Tqconst) uzgarmaydi.
Bu xulosaga 1916 yilda Eynshteyn nurlanishga doir tajriba natijalarini nazariy tushuntirish orkali keladi.
Ikkita statsionar xolatni karaylik. Bu kvant xolatlarining energiyasi mos xolda En va Em bulsin (En > Em). En satxdan Em satxga utish spontan va majburiy bulishi mumkin, aksincha Em En utish esa fakat majburiy ruy beradi. Atomning En xolatdan Em xolatga birlik vakt ichida spontan utish extimolligi Anm bulib, bu utishda atom uzidan q En-Em energiya kvantini nurlantiradi.
Agar En energiyali satxda Nn dona atom bulsa, vakt birligi ichida spontan kurinishida Em energiyali kuyi satxga dona atom utadi, ya’ni
qAnmNn . (6.1)
Majburiy utish extimolligi Rnm - En Em utishda katnashadigan atomning vakt birligidagi majburiy utish extimolligi shu utishga mos keladigan, chastotasi bulgan, majbur kiluvchi elektromagnit tulkinlar energiyasining spektral zichligi f(, T) ga proportsional buladi, ya’ni
RnmqBnm f (, T), (6.2)
RmnqBmn f (, T) , (6.3)
bunda Bnmq Bmn, vakt birligida va f(, T)q1 ga teng bulgandagi majburiy nurlanish (yutilish)extimolligi.
Vakt birligida En Em utish sodir kilayotgan atomlar soni
qRnm NnqBnm Nn f(, T) (6.4)
va Em En majburiy utishda katnashayotgan atomlar soni esa
qRmn NmqBmn Nm f(, T). (6.5)
(6.1)-(6.5), formulalardagi Bnm, Bmn, Anm - kattaliklar Eynshteyn koeffitsientlari deyiladi.
Muvozanat vaziyatida vakt birligidagi En Em utishlar soni bilan Em En utishlar soni bir xil.
Bu xodisaga asoslanib Eynshteyn absalyut kora jism nurlanishi uchun Plank formulasini juda sodda kilib keltirib chikarish usulini kursatdi. Faraz kilaylik, En>Em, u xolda Em En utish fakat tashki nurlanish ta’sirida majburiy amalga oshiriladi. En Em utish esa, majburiy ravishda xam, spontan ravishda xam bulishi mumkin.
Muvozanat paytida
q Q (6.6)
(6.1), (6.4), (6.5) ga asosan
VmnNm f(, T)q VnmNn f(, T)QAnmNn. (6.7)
Bundan muvozanat paytida VnmqBmn bulishini xisobga olsak,
(6.8)
buladi.
Muvozanat paytida xolatidagi sistemada atomlarning energetik satxlari buyicha taksimlanishi Bolptsman konuni asosida topiladi, ya’ni
(6.9)
bunga asosan (6.8) ni
(6.10)
kurinishda yozamiz.
kT da (6.10) dan eG’kT1QG’kT deyish mumkin. U xolda (6.10) formuladan Reley - Djens formulasi kelib chikadi, ya’ni
(6.11)
Reley - Djins formulasini
(6.12)
ga solishtirsak,
ekanligini kurish mumkin, bu ifodani (6.10) ga kuysak
(6.13)
Plank formulasini xosil kilamiz. Agar
q
ekanligini xisobga olsak, (6.13) formulani
-
kurinishda xam ifodalash mumkin, chunki,
.
Shunday kilib, muvozanatli nurlanishda energetik satxlar orasidagi utish jarayonlari extimolliklarining bir xilligi nurlanish konunlarini bu goyaga aoslanib sodda kurinishda keltirib chikarish mumkinligini kursatadi.
|
| |
