TRIZ va ARIZ. Prezident maktablari. Ijod maktablari

TRIZ va ARIZ. Prezident maktablari. Ijod maktablari

• TRIZ - bu muammoni hal qilishda uyushgan va tizimli yondashuvni yaratishda navbatdagi evolyutsion qadamdir. TRIZga muvofiq mahsulotlar va texnologiyalarni ishlab chiqish va takomillashtirish muhandislik tizimlarini ishlab chiqishning obyektiv qonunlariga asoslanadi.
• 1946 yildan boshlab va hozirgacha rivojlanayotgan TRIZ rus ixtirochisi Geynrix Altshuller va uning hamkasblari tomonidan ishlab chiqilgan. TRIZ rus tilida = Ixtirochi muammolarni hal qilish nazariyasi yoki Inglizcha muammolarni hal qilish nazariyasi. Yillar davomida o‘tkazilgan Rossiya patent tadqiqotlari shuni ko‘rsatdiki, fundamental muammolarni hal qilish uchun atigi 100 ta ma’lum echim bor va ular TRIZ echimlarining uchta ro‘yxati va effektlar bazasida hammaga ochiq qilib qo‘yilgan.

• Aniq fikrlash va innovatsion g‘oyalarni ishlab chiqish orqali TRIZ sizga murosaga kelmasdan mukammal yechim topishga yordam beradi. Biroq, bu nazariya emas - bu ko‘plab oddiy vositalardan iborat katta asboblar qutisi bo‘lib, ularning ko‘pini o‘rganish oson va muammolarni darhol hal qilish mumkin. Bu ajoyib qobiliyat har qanday muammo yoki qiyinchilikni engishga yordam beradi, hatto qiyin, hal qilinmaydigan yoki imkonsiz bo‘lib tuyulgan vaziyatlarga duch kelganimizda ham.
• TRIZ bizga tafsilotlarni joyida saqlashga, katta rasmni ko‘rishga va ahamiyatsizlikka chalg‘imaslikka, arzimas muammolarni tuzoqqa solishga yoki erta qarorlar vasvasasiga tushmaslikka yordam beradi. U boshqa asboblar to‘plami bilan birga ishlaydi va qo‘llab -quvvatlaydi, ayniqsa jamoalarni muammolarni samarali tushunish, g‘oyalarni birgalikda ishlab chiqarish va innovatsiyalarni rag‘batlantirish uchun birgalikda ishlashga jalb qilishda samarali bo‘ladi.

• ARIZ - bu murakkab muammoni bosqichma -bosqich soddalikka aylantiradigan bosqichlar majmuasidan iborat tuzilgan jarayon. ARIZ TRIZning kuchli vositalaridan biri hisoblanadi. ARIZning asosiy maqsadi - dastlabki muammoni bosqichma -bosqich hal qilish oson bo‘ladigan bosqichga o‘tkazish. Bu muammoning bayonotidan barcha oldindan o‘ylangan echimlarni olib tashlaydigan neytral echim. Bu sizning muammoingizning tabiati noma’lum degan taxmin bilan boshlanadi. U murakkab muammolarni oddiy formatlarga o‘zgartiradigan protseduralarning uzun ro‘yxatini taqdim etadi.

• Muammoni shakllantirish yoki uni tahlil qilish - bu muammoni hal qilishning birinchi va eng muhim bosqichi. Muammo to‘g‘ri tushuntirilsa, u o‘zining qarama -qarshiliklarini ko‘rsatadi va uning yechimiga juda yaqin qoladi. Ammo ko‘p hollarda ixtiro muammolari juda oddiy bo‘lib, ularni oddiy so‘zlar bilan tushuntirib bo‘lmaydi. ARIZ eng murakkab muammolarni hal qilish uchun ishlatiladi. ARIZ - TRIZda kamroq ishlatiladigan vosita. Har qanday muammo birinchi navbatda Printsiplar, Qarama-qarshiliklar, S-maydonlar va standartlar kabi boshqa vositalar yordamida hal qilinadi. Muammo juda murakkab bo‘lsa, ushbu vositalar yordamida hal qilinmaydi.
• ARIZning 1956 yilda boshlanganidan buyon o‘nga yaqin turli xil versiyalari mavjud. ARIZning oxirgi mashhur versiyasi 1985 yilda ishlab chiqilgan ARIZ-85-C. Bu versiya oldingi versiyalariga nisbatan ancha yaxshilandi. ARIZning ushbu versiyasida murakkab texnik muammolarni tahlil qilish va hal qilish uchun S-maydonlar, operatorlar, resurslar va boshqalar mavjud.

• ARIZ tizimi to‘qqiz bosqichdan iborat. Birinchi uchta qadam asl muammoni tahlil qilishga va qayta shakllantirishga harakat qiladi. Keyingi uchta qadam qarama -qarshilikni olib tashlashga harakat qiladi. Oxirgi uchta qadam echimni tahlil qilishga harakat qiladi. Asosan, bularning barchasi berilgan muammolarni qayta tuzish yoki qayta qurish orqali murakkab muammolarni hal qilish uchun mo‘ljallangan. Bu to‘qqiz qismga muammolarni hal qilish uchun 50 ga yaqin bosqichma-bosqich ruhiy protseduralar kiradi.

• Prezident maktabi ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim muassasasi hisoblanib, uning faoliyati yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash uchun iqtidorli bolalarni aniqlash va o‘qitishni ta’minlashga qaratilgan. 14 ta Prezident maktabi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 20-fevraldagi «Prezident maktablarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-4199-qarori asosida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida tashkil qilingan. Ilk Prezident maktab-internatlari 2019-yilda Toshkent, Xiva, Nukus va Namanganda ochildi. Prezident maktablarining dastlab cheklangan miqdorda tashkil etilishi ushbu muassasalarni boshqarish uchun mutlaqo yangi modelni sinab koʻrish zarurati bilan bog`liq. Prezident maktablarini 2020-2022-yil oraligʻida Oʻzbekistonning barcha viloyatlarida qurish rejalashtirilgan. Prezident maktablarida bepul umumiy o`rta ta`lim beriladi. Prezident maktablarini tashkil etishdan ko`zlangan asosiy maqsad ta`lim jarayonida ilg`or texnologiyalarni qo`llash orqali iqtidorli bolalarni aniqlash va o`qitish tizimini shakllantirish, shuningdek, iqtidorli yoshlarni qo`llab-quvvatlash va rag`batlantirish, ma`naviy boy va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash kafolatlarini ta`minlashdan iborat.

• Prezident maktabi faoliyatining asosiy vazifalari va ustuvor yo‘nalishlari:
• Iqtidorli bolalarni aniqlash, tanlash va o`qitish, ularning har tomonlama rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, shuningdek oʻquvchilarning intellektual, ilmiy va ijodiy salohiyatini ochib berish;
• Tabiiy va aniq fanlarni chuqur o`rganish, xorijiy tillar, muhandislik va axborot texnologiyalarini oʻzlashtirishni tashkil qilish, oʻquvchilarning innovatsion gʻoyalari va ishlanmalarini rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratish;
• O`quvchilarni oʻqitish va ular bilimini baholashning zamonaviy uslublarini, shuningdek taʼlim dasturlarining integratsiyalashuviga asoslangan oʻqitishning fanlararo yondashuvini joriy qilish va keyinchalik ijobiy tajribani respublika xalq taʼlimi tizimiga tatbiq etish;
• O`quvchilarni kasb-hunarga yoʻnaltirish, ularda yetakchilik koʻnikmalari va notiqlik sanʼatini rivojlantirish, tanqidiy fikrlash, axborotni izlash, tahlil qilish va qayta ishlash, olingan bilimlarni amaliyotda qoʻllash boʻyicha malakasini oshirish;
• O`quvchilarning umumtaʼlim fanlari boʻyicha xalqaro olimpiadalar, tanlovlar va musobaqalarda munosib ishtirokini taʼminlash;
• O`quvchilarda vatanparvarlik va Vatanga muhabbat tuygʻusini, bagʻrikenglik, , milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat hissini, hayotga qatʼiy ishonch va qarashlarni shakllantirish;

• Ijod maktablari — Oʻzbekistonda tashkil etilgan ixtisoslashtirilgan davlat umumtaʼlim muassasalari hisoblanadi. 2017-yildan tashkil etila boshlagan til va adabiyotni chuqurlashtirib oʻqitishga ixtisoslashtirilgan maktab-internatlar hozirda har bir viloyatlarda faoliyat yuritmoqda . Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi „Prezident taʼlim muassasalari agentligi“ tasarrufiga kiradi.
• Ijod maktablari tashkil etilishining maqsadi va vazifasi:
• Badiiy adabiyot va ijod sohalariga qiziqadigan, iqtidorli yoshlarni isteʼdodni yanada rivojlantirish uchun barcha hududlarda sharoit yaratish.
• Iqtidorli yoshlarga adabiyot, tilshunoslik va chet tilini mukammal oʻrgatish.
• Hozirda respublikada 9 ta ijod maktablari faoliyat koʻrsatyapti. 2025-yilga kelib bu maktablar sonini 33 taga yetkazish rejalashtirilgan.

• Jumladan, Muhammadrizo Ogahiy (Xorazm), Isʼhoqxon Ibrat (Namangan), Abdulla Qodiriy (Toshkent), Hamid Olimjon va Zulfiya (Jizzax), Ibroyim Yusupov (Qorqalpogʻiston Respublikasi), Erkin Vohidov (Fargʻona), Abdulla Oripov (Qashqadaryo), Halima Xudoyberdiyeva (Sirdaryo), Muhammad Yusuf (Andijon).
• 2019-yilda 3 ta ijod maktabi ochildi. Ogahiy Xivada, Halima Xudoyberdiyeva Gulistonda, Abdulla Qodiriy Toshkentda.
• Ijod maktabining umumtaʼlim maktabidan farqi:
• Ona tili, adabiyot, chet tillari va ixtisoslik fanlari chuqur oʻrgatiladi.
• Sinflarda oʻquvchilar soni 20 nafarni tashkil etadi (boshqa maktablarda 35 nafar). Individual ishlash uchun sharoit yaratilgan.
• Mashhur adiblar, yozuvchilar, shoirlar tomonidan muntazam ravishda master klasslar tashkil etiladi.
• Oliy taʼlim muassasalariga biriktiriladi, OTM lar metodik yordam beradi, oʻqituvchilar bilan taʼminlaydi.
• Ijod maktablari oʻquvchilari boʻlajak tarjimon, jurnalist, lingvist olim, shoir, yozuvchi, diplomat boʻlishi bilan bir qatorda, vatanparvarlikni targʻib qiluvchi kadr boʻlib yetishishadi.

NAZORAT UCHUN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1. Hozirgi vaqtda ta’limni tashkil etishning qanday shakllari keng tarqalgan?

2.Ta’limni tashkil etishning individual tizimiga izoh bering.

3.Sinf-dars tizimining afzalligi va kamchiliklari nimalarda namoyon bo‘ladi?