124
XULOSA
O’zbekiston oliy o’quv yurtlarining o’quv rejasiga “Ochiq axborot tizimlarida
axborot-psixologik xavfsizlik” fani o’quv dasturiga kiritilganidan keyin respublika
matbuotida ushbu masalaga bag’ishlangan bir qator maqolalar e’lon qilindi, ularning bir
qismi yuqoridagi boblarda tavsiflab o’tildi. Shunday bo’lsa-da, mavjud materiallarni,
jumladan mazkur
darslikni hisobga olgan holda, muammo etarli darajada to’liq ochib
berildi, deb ayta olmaymiz. Shubhasiz, bu ish davom ettirilishi kerak.
Buning ustiga, axborot asri kirib kelishi bilan axborot talqini ham o’zgardi,
endilikda unga ancha jiddiy qaraladigan bo’ldi. Axborotning insoniyat hayotidagi o’rni
va roli chuqurroq his qilinishi natijasida axborot tushunchasini izohlashga yangicha
yondashuv kelib chiqdi.
Ko’rib turganimizdek, axborotni shu tarzda talqin qilish tushunchaning o’zi bilan
hamda uning ko’p sonli tuzulmaviy-funktsional aloqalari bilan bog’liq bo’lgan ko’pgina
tasavvurlarni tubdan o’zgartirib yuboradi. Olimlarimiz, bizning o’zimiz ushbu
majmuani qayta tafakkur qilishga tayyormizmi? O’ylashimizcha, u darajada tayyor
emasmiz. Biroq bu nafaqat mutaxassislar, balki mamlakatimiz
talaba yoshlaridan ham
axborot muammosining, uning jamiyatga ko’rsatadigan ta’sirining zamonaviy darajada
tushunilishini ta’minlash uchun mas’ullikni soqit qilmaydi. Bu axborot asrining
tub-zaminli qoidalaridan biri shundan iborat bo’lib, modomiki biz O’zbekiston shu
davr, shu asr bilan baravar qadam tashlashini xohlar ekanmiz, olimlar yangi mayllarni
tahlil qila olishlari, keng jamoatchilikni ular bilan tanishtirib borishlari lozim.
O’z-o’zidan ayonki, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining mavjudligi
(kompyuterlar, Internetga ulanishlar, saytlar soni) va samarali
amal qilishi nuqtai
nazaridan bugungi kunda O’zbekistonda muayyan kechikishlar kuzatiladi. Lekin bosh
masalada, madaniy o’ziga xoslik bobida mamlakatimiz azaldan mustahkam mavqeni
egallab kelayapti. Bu sohada O’zbekiston sayyoramizda unchalik ko’p bo’lmagan
o’ziga xos madaniy xususiyatlarga ega noyob davlatlar sirasiga kiradi. Mamlakatimizni
vatan tutgan xalqlarning minglab yillik shakllanish tarixining o’ziyoq bunga imkon
yaratgan. Bundan ikki yarim ming yil muqaddam, otashparastlik davrida Xorazm
hududidagi mahalliy elatlar tavhid-yakka ilohlik noyob falsafasiga birdan-bir asos
bo’lib xizmat qilgan yuksak darajada rivoj topgan turmush
tarzi va madaniyatiga ega
edi. Otashparastlik qadimiy yunon Olimpiyasiga qaraganda ancha taraqqiyparvar
dunyoqarash o’laroq namoyon bo’ldi.
O’sha davrdan to bugungi kunga qadar O’zbekiston tarixi tabiatshunoslik, falsafa,
ilohiyatshunoslik, tibbiyot va mamlakatimiz izchil va ishonchli qadamlar bilan ildam
bosishi uchun mustahkam poydevor yaratib bergan boshqa sohalarda ko’plab buyuk
yutuqlardan iboratdir. Davlatimiz muvaffaqiyatlarini to’laligicha baholash uchun biz
shveytsariyalik olim Karl Yung asos solgan arxetiplar nazariyasiga murojaat qilishimiz
mumkin. Shu nazariyaga muvofiq, xalqning navbatdagi har qaysi avlodining
aql-zakovat bobidagi yutuqlari shundan keyingi avlodlariga
jamoaviy beixtiyoriy ong
tarzida, ya’ni arxetiplar ko’rinishida namoyon bo’ladigan miya tuzilmalari orqali o’tadi.
Izchil ravishda amalga oshib boradigan bu jamlama asrlar va ming yilliklar osha
avloddan-avlodga o’tishda davom etadi. Natijada, millatning aql-idrok bobidagi
imkoniyatlari uning genofondi sifatida asta-sekin to’planib boradi. Tabiiyki, tarixi
qadimiy bo’lmagan millatlar bunday genofondga ega emasdirlar. Albatta, bu tarixga va
insonga jo’n yondashuv hisoblanadi, lekin u printsip jihatdan to’g’ridir. Tarixning o’zi
125
shu tariqa insoniyatni tasodiflardan, jahonda etakchilikka da’vogarlik
qiladigan
avantyurachi to’dalar vakillaridan ixota qiladi.
“Ochiq axborot tizimlarida axborot-psixologik xavfsizlik” fanini o’rganishdan
kelib chiqadigan asosiy xulosa - bir qator millat va elatlar xatosini takrorlamaslikdan,
had-hududsiz elektron axborot kengliklarida yo’qolib qolmaslikdan iborat. Axborot
singari makon va zamonda ham jiddiy o’zgarishlar sodir bo’ldi. Makon virtual
voqelikda substantsional kategoriya sifatidagi mavjudligini boy berdi –efir va kabel
orqali axborot bir sekundda er kurrasini bir necha marta aylanishga ulgurib,
yorug’lik tezligida etkaziladi. Ikkinchi jihat xususida professor Ya.N.Zasurskiyning
Internet sayyoramizni yigirma to’rt soatlik jamiyatga aylantirdi va real vaqt rejimida
ishlaydi, degan so’zlarini eslash mumkin. Hozirgi davrdagi
axborotning xususiyatlari
haqida yuqorida bayon qilib o’tildi. Shunday qilib, bashariyat taraqqiyotidagi yangi
bosqichning makon, zamon va axborotdan iborat uchala asosiy o’lchamining
hammasida tub o’zgarishlar yuz berdi.
Tabiat, jamiyat va insondagi ana shu printsipial o’zgarishlarni tushunib va anglab
etish O’zbekiston olimlari va ertaga hayotning hamda ishlab chiqarishning turli
sohalarida yuksak bilimli mutaxassislar safini to’ldiradiganlar oldida turgan vazifa
hisoblanadi. Hech bir mamlakat insoniyat tamaddunining katta yo’lidan chetda
qololmaydi,
ertami-kechmi, xalqlarning barchasi axborot davri doirasiga kirib keladi.
Shunday bo’lgach, buni barvaqtroq va to’g’ri amalga oshirish maqbuldir. Barvaqt
deganda – mazkur jarayonni texnik jihatdan ta’minlash tushuniladi. To’g’ri deyilganda
– qandaydir xayoliy, shubhali qadriyatlar qa’rida yo’qolib ketmaslik, o’zining madaniy
qiyofasi-timsolini boy bermaslik nazarda tutiladi.
Shunga ko’ra, o’z an’analarimiz, marosimlarimizni avaylab asragan, himoya qilgan
holda, millatlarning jahon hamjamiyatida o’ziga xos qiyofasiga ega xalq sifatida
qolmog’imiz lozim. Har bir an’ana, har qaysi urf-odat yoki marosim – xalqlarimizning
ko’plab asrlar davomidagi taraqqiyoti hosilasi bo’lib, tarixning, hayotning uzoq davr
mobaynidagi sinovlariga dosh bergan. Axborot asrining muvaqqat qadriyatlari ta’siri
ostida bu yutuqlarimizdan shundoq voz kechib qo’ya qolishimiz mumkin emas. Hali
axborot davri qancha davom etadiyu, uning oqibatlari nima bo’ladi, buni hech kim ayta
olmaydi. Bunday shubhalanishlarga sabablar keragidan ham ortiqcha – yadro va o’ta
aniq mo’ljalga otuvchi qurollar, sayyoramiz ekologiyasining halokatli yomonlashib
borishi, OITS, turli xil gripp va boshqa kasalliklar tarqalishi. Lekin, ayniqsa, odamlar,
eng avvalo, yoshlar dunyoqarashiga o’nglab bo’lmas darajada zarar etkazadigan begona
axborotdan saqlanish lozim.
Shu boisdan hammamiz Prezidentimiz I.A.Karimovning “Shuni
unutmaslik
kearakki, bugungi kunda inson ma’naviyatiga qarshi yo’naltirilgan, bir qarashda
arzimas bo’lib tuyuladigan kichkina xabar ham axborot olamidagi globallashuv
shiddatidan kuch olib, ko’zga ko’rinmaydigan, lekin zararini hech narsa bilan qoplab
bo’lmaydigan ulkan ziyon etkazishi mumkin”
5
, - degan so’zlarini yodda tutmog’imiz
darkor.
5
Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: “Маънавият”, 2008. – 115-б.
