|
Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi
|
| bet | 123/217 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 2,85 Mb. | | #236153 |
Bog'liq Raqamli iqtisodiyot-Darslik-18.02.2020A’zolik modellar (Subscription Model) – matnli, audio, video content, trafiklarni sotadigan kompaniyalar uchun juda ham qulay model hisoblanadi. Uni information agentliklar, videoxosting kompaniyalari, internet provayderlar ishlatishadi. Misol sifatida Truste, Netflix, Classmates va Listen.com larni keltirishimiz mumkin.
Amaliyot modeli (Utility Model) – bunday modelning ishlashi asosida narx yaratishning “Qancha istasang shuncha to’la” ma’nosidagi modeli yotadi. Hizmatlar uchun haq miqdorini foydalanuvchi o’z ixtiyoriga qarab belgilaydi. Bular masalan, foydalanish o’lchovi (Metered Usage) yoki a’zo bo’lish o’lchami (Metered Subscriptions) bo’lishi mumkin. Misol sifatida Slashdot va Priceline larni keltirishimiz mumkin.
Quyida monetizatsiyaning amaliyotda elektron biznes tomonidan ishlatilishi mumkin bo’lgan turlixildagi sxemalarini ko’rib chiqamiz:
Reklamadan keladigan daromadlar modeli–bu internet kompaniyalarining eng ommabop monetizatsiya sxemasidir;
Kelishuvlarga asoslangan daromadlar modeli – kelishuv summasining qandaydir bir aniq foizi kattaligida bo’lib, u sotuvchi yoki xaridor tomonidan yoki ikkala tomondan to’lanadi;
Kim-oshdi savdosi (auktsion)dan keladigan daromad modeli – xaridor tomonidan to’lanadigan va lotning sotuvga qo’yilishi uchun to’lov hamda sotuv summasidan qandaydir foiz hisobida.
A’zo bo’linishdan olinadigan daromad modeli– bu xolda daromad a’zo bo’lganlar soni bilan aniqlanadi.
Dasturiy mahsulotlarning litsenziyasidan olinadigan daromad modeli – foydalanuvchi tomonidan dasturoy mahsulot litsenziyasini sotib olishdan, yangilashdan, xizmat ko’rsatishdan va litsenziyani uzaytirishdan tushadigan daromadlar.
Internet tizimida marketing xizmatlarini ko’ratish modeli – ma’lumotlar bazasi, ma’lumotlar banki, bilimlar bazasi, analitik obzorlar sotishdan tushadigan daromad.
Elektron tijoratni tashkil qilish modellar
Elektron tijorat modellari kompaniya rivojlanish xayotiy tsiklining qanday bosqichida turganligiga bog’liq ravishda hamda mahsulot yoki hizmat bazorning qaysi segmentiga chiqarilishi rejalashtirilayotganiga bog’liq bo’lib, quyidagi asosiy segmentlarga bo’linadi:
Biznes-biznes (B2B).
Biznes-iste’molchi (B2C).
Iste’molchi-iste’molchi (C2C).
Biznes-Davlat (B2G).
Davlat-Biznes (G2B).
Davlat-Fuqarolar (G2C-Government to Citizens)).
Davlat-Davlat (G2G).
Biznes-Hamkorlar (B2P – Business to Parners).
Biznes-Hodimlar (B2E – Business to Employee).
Biznes-Biznes-Iste’molchi (B2B2C – Businees to Busines to Customer).
Bular bozorning ko’pchilik kompaniyalar faoliyat ko’rsatadigan eng ommabop segmentlari bo’lib, xar bir bozorning o’ziga xos xususiyatlari mavjud. Masalan, B2B bozori o’z hajmi bo’yicha B2C bozoridan bir necha marta kattadir. B2G bozori esa asosan davlat elektron xaridlari tizimi vositasida faol rivojlanmoqda.
Muvaffaqiyatli biznes model qurishning eng asosiy faktorlaridan biri kompaniyaning bozordagi o’rnini aniqlashdir. Iste’molchilar portreti va iste’mol
sektorini qamrab olish kriteriyasi bo’yicha bozorning quyidagi turlarini ajratib ko’rsatish mumkin:
Ommaviy bozor – aholining ko’pchilik qismi bir-boroga o’zshash iste’mol talablariga ega bo’ladi. Misol sifatida xalq iste’moli tovarlari bozorini keltirishimi mumkin.
Mahsulot yoki xizmatda yo’nalgan bozor – aholining ozgina qismi bir-biriga o’xshash iste’mol talablariga ega bo’ladi. Masalan, keng iste’mol tovarlari bozori.
Ko’p profilli korxonalar bozori–bunday bozorlarda kompaniyalar turli xil guruxlarga oid bo’lgan iste’molchilar bilan ishlaydilar. Ba’zilarga ommaviy hizmat ko’rsatadilar, boshqlariga esa maxsus xizmat turlarini taklif qiladilar. Kompaniyani bozorga olib chiqqanda biznesni kengaytirish uchun kompaniyaning chegaraviy imkoniyatlarini ham hisobga olish lozim bo’ladi. Albatta katta
kompaniyalar ommaviy bozorlarda yaxshi faoliyat ko’rsata oladilar,
Ko’p imkoniyatga ega platformali kompaniyalar boshqa modellar ichida alohida ajralib turadilar, chunki ular bozorning turli talablarga ega bo’lgan iste’mol segmentlariga hizmat ko’rsata oladilar. Bunday kompaniyalar jumlasiga Alibaba Group, Facebook, Google kabilarni kiritishimiz mumkin. Masalan, Alibaba Group o’z qidiruv tizimiga, ijtimoiy saytiga, to’lov tizimiga, auktsioniga va boshqa servislariga ega. Bozor ma’lumotlarini yig’ish va tahlil qilishga mo’ljallangan wordstat.yandex.ru, Google AdWords adwords.google.com kabi yangi elektron servislarning paydo bo’lishi biznesga bozorlardagi talabni tezkor o’rganish imkoniyatlarini taqdim qildi. Bunday usullarning nomi kalit so’zlr statitikasi degan nom oldi. Masalan, ommabop komp’yuter o’yini Angry Birds ni har kuni bir millionga yaqin odan yuklab olgan ekan. Soha ekspertlarining fikrlaricha, agarda 3000 ta atrofida qidiruv talabi bo’lgan taqdirda bu mahsulot yoki hizmatga talab bor degan fikrga kelish mumkin. Elektron biznes talabni aniqlashning qidiruv talabi usulidan tashqari, bozorning emotsionalliligini baholash usulidan ham foydalanadi. Bu baholov usuli vositasida ijtimoiy mediya, chatlar va forumlarda ushbu mahsulot yoki xizmatning muxokamasida potentsial
mijozlarning faolligini aniqlanadi. Bozor ma’lum qismining emotsionalligi undagi insonlarning ushbu mahsulot yoki xizmatga qanday fikr bildirishlari, ularning bu jarayondagi faolligi va bu narsa ularga qanchalik kerakligidir.
Elektron savdo maydonlarini tashkil qilish modellarining esa quyidagi bir qancha asosiy turlari mavjuddir:
|
| |
