23
OPOQI KIM: BUVIMI YOKI BOBO?
“MUZEY”DAGI MUZIKA
‘‘Opoqi’’ Toshkent shevasida yoshi katta ayollarga hurmat
bilan murojaatda ishlatiladigan so‘z. Asosan buvilarga
nisbatan qo‘llanadi. ‘‘Opog‘oyi’’ so‘zining qisqartma shakli.
Bu so‘z Farg‘ona vodiysining baʼzi
hududlarida boboga
nisbatan ishlatiladi. Uning ‘‘opoqdada’’ varianti ham bor.
‘‘Opoqi’’ so‘zini bobo maʼnosida qo‘llash tobora kamayib
boryapti.
Yaqin qarindoshlarni anglatuvchi so‘zlarni xilma-xil
maʼnolarda qo‘llash, erkakka nisbatan ishlatiladigan so‘zni
ayolga, ayolga xoslangan so‘zni erkakka nisbatan tatbiq
etish tilda bor hodisa.
Masalan, bugungi tildagi
‘‘aka’’ so‘zining
‘‘oka’’, ‘‘og‘acha’’
variantlari Bobur mirzo
zamonida ayollarga nisbatan
qo‘llangan. Lekin hozir bu so‘zlar faqat erkaklarga nisbatan
ishlatiladi.
Toshkent shevasida onani
‘‘opa’’ deyish uchraydi, Xorazm
shevasida esa
‘‘aka’’ otani anglatadi.
Qirg‘iz tilida ona
‘‘apa’’, qozoq tilida esa ota
‘‘ake’’ deyiladi. Qozoq
bolalar onalariga ‘‘apa’’
deb murojaat qiladi.
Shevalarga qardosh va qo‘shni millatlarning tillari ham o‘z taʼsirini o‘tkazadi.
Shevalarda qaysi maʼnoni anglatishidan qatʼi nazar, so‘zning adabiy tildagi anglamini
bilib olishimiz kerak. Yo‘qsa, uni yanglish maʼnoda qo‘llashimiz, natijada xatoga yo‘l
qo‘yishimiz aniq.
Orif Tolib
Biz “musiqa” so‘zini ko‘p ishlatamiz. Bu so‘z tilimizga
boshqa tildan kirib kelgan bo‘lsa-da, allaqachon bizga
butunlay singishib ketgan. Xo‘sh, bu so‘zning tarixi va
kechmishi qanday?
Musiqa yunoncha “muzika” so‘zidan olingan bo‘lib,
uning tub ildizi “muzalar sanʼati” degan maʼnoni bildirgan.
“Muza” – yunon mifologiyasidagi sheʼriyat, sanʼat va fan
homiylari sanalgan 9 maʼbudning umumiy nomi bo‘lgan.
Tilimizda ishlatiladigan “muzey” so‘zining ham
tub ildizi
shunga borib taqaladi va u “muzalar ibodatxonasi” degan
maʼnoni anglatgan.
Eshqobil Shukur, “Boboso‘z izidan”
