№-16-MAVZU: SIMMETRIK VA ASIMMETRIK SHIFRLASH
TIZIMLARI
Reja:
1.
Simmetrik shifrlash algoritmlari
2.
An’anaviy (klassik) shifrlash
3.
Shifrlovchi jadvallar
1 Simmetrik shifrlash algoritmlari
Simmetrik shifrlash algoritmlari- Xabarlarni shifrlash uchun foydalanilgan
kalit shifrni ochish kalitidan olingan va aksi o‘rinli bo‘lsa,
bunday kriptografik
algoritmlar simmetrik deb nomlanadi. Ko‘pgina simmetrik algoritmlarda yagona
kalitdan foydalaniladi. Bunday algoritmlar
bir kalitli yoki maxfiy kalitli
algoritmlar deb ataladi hamda xabarni yuboruvchiva uni qabul qiluvchi qanday
kalitdan foydalanishni kelishib olishlarini talab etadi. Bir kalitli algoritmlarning
ishonchliligi kalitni tanlash bilan aniqlanadi. Agar jinoyatchiga kalit ma’lum
bo‘lsa, hech qanday qarshiliksiz barcha tutib olingan ma’lumotlar shifrini ochish
imkoni yaratiladi. Demak tanlangan kalitnibegonalardan sir saqlash zarur.
Shifrlashning simmetrik algoritmlari ikki turda bo’ladi.
Ulardan biri ochiq
matnga bitlar bo’yicha ishlov beradi. Ular
potokli algoritmlar yoki
potokli shifrlar
deb nomlanadi. Ikkinchisida esa, ochiq matn bir necha bitdan iborat bo‘lgan
bloklarga bo‘linadi. Bunday algoritmlar
blokli algoritmlar yoki
blokli shifrlar deb
nomlanadi. Blokli shifrlashning zamonaviy kompyuter algoritmlarida, odatda,
blok uzunligi 64 bitni tashkil etadi. Simmetriyali tizimlarda quyidagi ikkita
muammo mavjud:
1) Axborot almashuvida ishtirok etuvchilar qanday yo‘l bilan maxfiy kalitni
bir- birlariga uzatishlari mumkin?
2) Jo‘natilgan xabarning haqiqiyligini qanday aniqlasa bo’ladi?
Simmetrik kalit bilan shifrlash sxemasini quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz.
Ali
(A)
va Vali (V) nomli korrespondentlar bir-biri bilan xabar
almashishmoqchi. Korrespondentlarning har biri o‘zining maxfiy kalitiga ega, bu
kalitdan xabarni tarmoq
orqali yuborishdan avval ma’lumotlarni shifrlashda
foydalanishi mumkin. Shifrlash sxemasini ko‘rimliroq
tasvirlash uchun, kalitni
oddiy kalit, shifrlangan xabarni esa konvertga solingan hujjat ko‘rinishida
tasvirlaymiz.
Shifrlash va qayta shifrlash jarayoni quyidagi rasmda
tasvirlangan. Foydalanuvchi A o‘zining maxfiy kaliti bilan xabarni shifrlaydi va
xabarni tarmoq orqali jo‘natadi, qabul qiluvchi V (xuddi shunday maxfiy kalitdan
foydalanib) xabarni qayta tiklaydi.
Rasmda sxemaning simmetrik ekanligi ko‘rinib turibdi. Chap va o‘ng
tomondagi
foydalanuvchilar
bir
xil
(simmetrik)
kalitlardan
foydalanishmoqda,shuning uchun bunday turdagi shifrlash simmetrik kalit
yordamida shifrlash deb yuritiladi.
Simmetrik kalitlar maxfiy kalitlar ham deyiladi. Chunki bular foydalanuvchi
tomonidan maxfiy va himoyalangan bo‘lishiga asoslangan. Agar buzib kiruvchi
kalitlarga ega bo‘lganida u xabarni deshifrlay olardi. Simmetrik incryption kaliti
ma’lumot almashuvchi har bir juft foydalanuvchi ikkita bir xil namunali kalitga
ega bo‘lishi kerak. Bu shuni bildiradiki, A va B ma’lumot almashishni xoxlasa
ularning ikkalasi ham ikkita bir xil kalitga ega bo‘lishi shart. Agar A- B va C bilan
ham shu usulda muloqat qilmoqchi bo‘lsa, ularning barida ikkita bir xil kalit
bo‘lishi kerak.Bu qisqa vaqt ichida yuzlab do‘stlar bilan muloqat qila olish
imkoniyatini kamaytiradi. Kerakli odamga zarur kalitlarni
saqlash qiyin vazifa
to‘g‘diradi
1
.
Agar 10 ta odam bir-biri bilan maxfiy muloqat qilmoqchi bo‘lsa, ularning
harbiri
45 tadan kalitga ixtiyoj sezadi. Agar bu 100 ta odamni tashkil qilsa, bu
ko‘rsatkich 4950 taga yetadi. Bu raqamlarni quyidagi formula bilan topish
mumkin
1
.
Mustahkamlash uchun topshiriqlar
1.
Simmetrik shifrlash algoritmlari
2.
An’anaviy (klassik) shifrlash
3.
Shifrlovchi jadvallar Uyga vazifa
Simmetrik kalit yordamida shifrlash tizimi
