Jamoa tadbirkorligi – bu bir guruh fuqarolarning o‘zlariga ma’qul bo‘lgan
mulkchilik shakllarida jamoalarga birlashib, jamoa korxonalarini tashkil qilishlari
va shu asosda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishlaridir. Jamoa tadbirkorligi
faoliyati firmalar faoliyatida o‘z ifodasini topadi.
Firma – muayyan turdagi mahsulot ishlab chiqarishga va xizmat ko‘rsatishga
ixtisoslashgan, bozordagi talab va taklifga qarab ish tutadigan, iqtisodiy jihatdan
erkin va mustaqil korxonadir. Firmalarning turlari juda ko‘p, ularni chizmada
quyidagicha tasvirlash mumkin (2-chizma)
Xususiy firma deganda ayrim shaxs yoki oilaga tegishli bo‘lgan, yakka
xususiy mulkka asoslanib faoliyat ko‘rsatadigan korxona tushuniladi.
Shirkat firma bir necha sohibning mulkini birlashtirish va tadbirkorlikdan
olinadigan foydani baham ko‘rishga asoslangan sherikchilik korxonasidir.
Shirkat firmalarining ikki turi mavjud: - mas’uliyati cheklanmagan jamiyatlar;
- mas’uliyati cheklangan jamiyatlar.
Mas’uliyati cheklanmagan jamiyatlar. Ikki yoki undan ko‘proq kishilarning
mulki asosida yuzaga keladi. Sheriklarning dastlabki mulki firmaning ustav
kapitali deyiladi. Bu kapitalga har bir sherik o‘z hissasini qo‘shadi. Ular ustav
fondiga qancha pul qo‘ysa, shu hissaga binoan foyda olishadi. Bordiyu firma sinsa,
sheriklar zararni hamjihatlikda ko‘taradi, ya’ni bir sherik boshqasining
javobgarligini ham zimmasiga oladi.
Shirkat a’zolari o‘rtasida tuzilgan bitim(shаrtnоmа) shirkatning huquqiy asosi
hisoblanadi. Bu bitim quyidagi bandlarni o‘z ichiga oladi:
- har bir hamkorning vakolatlari;
- bitimning muddati;
- har bir vakilning umumiy ishga qo‘shgan ulushi;
- daromadlar va yuz berishi mumkin bo‘lgan zararlarni o‘zaro bo‘lish
yo‘lyo‘riqlari;
- uyushma mablag‘laridan har bir hamkorning olishi mumkin bo‘lgan aniq va
belgilangan pul hajmi;
- uyushmada amalga oshirish zarur bo‘ladigan moliyaviy ishlar tartibi;
- yangi hamkorni qabul qilish tartibi;
- shirkatni tarqatib yuborish tartibi.
Shirkatga davlat, kooperativ, jamoa va boshqa tashkilotlar, shuningdek,
xorijiy tashkilotlar va fuqarolar ham qonun yo‘l qo‘ygan hollarda a’zo bo‘lishi
mumkin.
