33
Odatda datchiklar ikki qismdan tashkil topga bo‘ladi:
➢
sezuvchi element, fizik ko‘rsatgichni sezuvchi (mikrofon membranasi,
induktiv g‘altak, termopara, yorug‘lik diodi);
➢
fizik kattalikni tok yoki kuchlanishga o‘zgartiruvchi.
Har qanday analog datchikning eng muhim texnik ko‘rsatgichi,
bu uning
o‘zgartirish vazifasidir (o‘zgartirish ko‘rsatgichi). Ko‘pincha o‘zgartirish funksiyasi
o‘lchanadigan ko‘rsatgich bilan chiqishdagi tok yoki kuchlanish qiymati o‘rtasida
chiziqli yoki logorifmik bog‘lanish bilan ifodalanadi.
Hozirgi zamon boshqarish tizimlarini yuqori ishonchlilik va avariya holatisiz
ishlashini quvvatlash zarurati o‘rnatilgan tizimlarni loyihalashtiruvchilaridan
nazorat qilish ko‘rsatgich sonini ko‘paytirish, fizik kattaliklar datchik turlarini va
sonini oshirishni taqazo qiladi. Masalan, uchuvchi aviatsiya va kosmik apparatlarda
datchiklar soni 250 dan 2000 gacha tashkil etadi. Bir vaqtning o‘zida
avtomatlashtirilgan boshqarish
tizimlarining aniqlik, chinlik va ko‘rsatgichlarni
o‘lchash tezligi talab qilinadigan metrologik ta’minotini rivojlantirish dolzorb
bo‘lib qolmoqda. Ob’ektlarni tashxislash va nazorat vositalarining asosiy xatoligi
datchiklarning ishlash xatoligi bilan aniqlanadi. Hozirda datchiklarning 20 dan ortiq
turi ma’lum, ular ishlash tamoili va o‘lchaydigan fizik kattaliklari bilan farqlanadi.
Ular sig‘imli, tokli, pezoelektrik, potensiomerik,
induksion, optotola turidagi
datchiklardir. O‘lchaydigan fizik kattaliklar bo‘yicha bosim, harakat,
tezlanish,
silkinish, harorat, aylanish, deformatsiya, burchak tezligi, namlik, sarf datchiklar turi
mavjut.
Keng ko‘lamda qo‘llanadigan datchiklar,
bu mexanik, elektrik,
optik va
biometrik datchik turlaridir. O‘zgartirish funksiyasidan tashqari o‘lchanadigan
katalikning ishchi oralig‘i va o‘zgartirish xatoligi datchikning ko‘rsatgichlari bo‘lib
hizmat qiladi.
Qandaydir o‘rnatilgan oraliqlarda kattaliklarni o‘lchaydigan datchiklar
qatorida, o‘lchanadigan ko‘rsatgichning cheklangan holatini
qayd qiluvchi holat
datchiklari ham mavjut: “yoqiq-o‘chiq”, “ochiq-yopiq”, “bir-nol”.
