Qo’shimchalari
|
Ma’nosi
|
Misollar
|
1
|
O’TGAN ZAMON
|
1. - di
|
So’zlovchi ko’rgan-bilgan harakatning nutq so’zlanayotgan vaqtgacha bajarilganini aniq, qat’iy tarzda ifodalaydi
|
O‘qidim o‘qidik
O‘qiding o‘qidingiz
(o’qidilaring)
O’qidi o’qishdilar
o’qishdi
|
2. - gan
|
Harakatning nutq so’zlanayotgan vaqtgacha bajarilgan-bajatilmaganini ifodalaydi
|
O’qiganman o’qiganmiz
O’qigansan o’qigansiz
O’qigan o’qigan(lar)
o’qishgan
|
3. -ib+miz
-ib+man, -san, -siz
- di, -di (lar)
|
Harakatni bevosita kuzatmaganlik, undan keyin xabardor bo’lganlik ma’nosini ifodalaydi
|
O’qibman o’qibmiz
O’qibsan o’qibsiz
O’qibdi o’qibdi(lar)
o’qibdi
|
4. sifatdosh+edi
Ravishdosh+edi
-moqda edi ( -gan edi, -ib edi, -ar edim, -guvchi edi, - moqda edi)
|
edi to’liqsiz fe’li yordamida yasaluvchi shakllar faqat harakatning o’tgan zamonda bajarilganligi ma’nosini ifodalaydi. Ular bildirgan harakatning bajarilish vaqti hech qachon “hozir” (hozirgi vaqt) doirasida bo’lmaydi. Harakatning bajarilish vaqtiga nisbatan qo’yiladigan so’roqqa ilgari, bir vaqtlar kabi so’zlar javob bo’ladi
|
O’qigan edim o’qigan edik
O’qib edim o’qib edik
O’qir eding o’qir edingiz
O’qimoqda edi o’qimoqda(lar)
edi (lar)
o’qiguvchi o’qituvchi
Solishtiring
-O’qidi - o’qigan edi
-Qachon? - Qachon?
-Hozir - Ilgari (bir vaqtlar)
|
2
|
HOZIRGI ZAMON
|
-yap
-yotib
-yotir
|
Harakatning nutq so’zlanayotgan vaqtidan oldin boshlanganligi va nutq so’zlanayotgan vaqtda ham davom etayotganligi
|
O’qiyapman o’qiyapmiz+miz
O’qiyotib+san o’qiyotib+siz(lar)
+di +di(lar)
O’qiyotir+man o’qiyotir+miz
+san +siz(lar)
|
-moqda
|
Yuqoridagi shakllar bilan bir xil ma’noni ifodalaydi. Ammo ulardan kitobiy uslubga xosligi bilan farq qiladi.
|
O’qimoqda+man o’qimoqda+miz
san siz(lar)
|
3
|
KELASI ZAMON
|
Kelasi zamon aniq shakli: -a+shaxs
qo’shimchasi
|
Biror vaqt bilan chegaralanmagan doimiy harakatni bildiradi
|
Bor+a+man bor+a+miz
san siz
di di(lar)
|
-y+shaxs qo’shimchasi
|
Nutq so’zlanayotgan vaqtdan keyin sodir bo’lish-bo’lmasligi kutilgan harakatni bildiradi
|
O’qi+y+man o’qi+y+miz
O’qi+y+san o’qi+y+siz(lar)
O’qi+y+di o’qi+y+di (lar)
|
Kelasi zamon gumbo shakli: -(a) p, (-mas)
|
Nutqdan keyin sodir bo’ladigan yoki bo’lmaydigаn harakatni gumon tarzda ifodalaydi
|
Kel+ar+man kel+ar+miz
Kel+ar+san kel+ar+siz(lar)
O’qi+r+man o’qi+r+miz
O’qi+r+san o’qi+r+siz(lar)
O’qi+r o’qi+r+(lar)
|
