O’zbek tilidan uslubiy qo’llanma (Bakalavriatda rus tilida tahsil oladigan barcha yo’nalishdagi talabalar uchun)




Download 0.81 Mb.
bet4/68
Sana02.03.2022
Hajmi0.81 Mb.
#3940
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   68
Harf nomi

Bosma

Yozma

Harf nomi

Bosma

Yozma

a
be
de
e
ef
ge
he
i
je
ke
el
em
en
o
pe
qe

Aa
Bb
Dd
Ee
Ff
Gg
Hh
Ii
Jj
Kk
Ll
Mm
Nn
Oo
Pp
Qq

Aa
Bb
Dd
Ee
Ff
Gg
Hh
Ii
Jj
Kk
Ll
Mm
Nn
Oo
Pp

er
es
te
u
ve
xe
ye
ze
o’
g’e
she
che
nge

Rr
Ss
Tt
Uu
Vv
Xx
Yy
Zz
O’o’
G’g’
Sh sh
Ch ch
Ng
‚(tutuq belgisi, apostrof)

Rr
Ss
Tt
Uu
Vv
Xx
Yy
Zz
O’o’
G’g’
Sh sh
Ch ch
Ng

SO‘Z BOYLIGI - TIL KO‘RKI. TILGA OID XALQ MAQOLLARI.


NUTQ TOVUSHLARI. ULARNING RUS TILI TOVUSHLARIDAN FARQI
TILGA OID XALQ MAQOLLARI
Ko‘p bilgan oz so‘ylar,
Oz bo‘lsa ham soz so‘ylar.
Ko‘p gapirgan – bozor,
Ko‘p yugurgan – ozar.
Ko‘p yurganga ergashma,
Ko‘p bilganga ergash.
Ko‘p o‘yla, oz so‘yla.
Ma`nosi yo‘q gapdan
Donasi yo‘q cho‘p yaxshi.
Ming o‘yla, bir so‘yla.
Oz so‘zla, ko‘p tingla.
So‘zi so‘zga o‘xshamas,
Og‘zi so‘zdan bo‘shamas.
So‘zlovchi ahmoq bo‘lsa,
Tinglovchi dono bo‘lishi kerak.
Til – aql tarozusi.
Гласный «А» - произносится как русский «А»:
Ozbek tilida: Rus tilida:
Сана (sana) – дата сани – чана (chana)
Мана (mana) – вот мало – оз (oz)
Халқ (xalq) – народ халат – аёллар кийими
(ayollar kiyimi)
Гласный звук «И» - в узбекском языке произносится очень кратко, еле заметно. Так как произношение этого звука очень краткое, оно не успевает сформироваться. Например:
Бир (б:р) bir – один биз (б:з) biz – мы
Анжир (анж:р) anjir – инжир сиз (с:з) siz- вы
В русском языке «и» произносится более долго, чем в узбекском:

зина (zina) – лестница Зина – исм (ism)


нима? (nima) – что? нитка – ип (ip)
В заимствованных из русского языка словах также произносится более долго
кино (kino) киоск (kiosk)
кис-кис (kis-kis) килограмм (kilogramm)
и в узбекских словах, где встречается дважды или в паре с «й»:
Навоий (Navoiy) – Навои кийим (kiyim) – одежда
Қийма (qiyma) – фарш қийноқ (qiynoq) – мучение
также слышатся как долгий звук «и».
Гласный звук «Ў» - произносится как русский звук «о».
Сравните:
Қўл (qol) – рука корень – илдиз (ildiz)
Кўл (kol) – озеро корыто – тоғора (togora)
Ўқи (oqi) – читай кошка – мушук (mushuk)
Ўғил (ogil) – мальчик горн – чолғу асбоби (cholgu asbobi)
Некоторые слова на русский передаются как:
ўзбек (ozbek) - узбек
Қўшкўпир (Qoshkopir) - Кушкупир
ўртоқ (ortoq) - уртак
Гласный звук «Э» в начале узбекских слов произносится несколько дольше, чем русский «Э»:
элак (elak) – сито электрон – электрон (elektron)
эрта (erta) – завтра, рано этаж – қават (qavat)
эркин (erkin) – свободно эстафета – эстафета (estafeta)
эллик (ellik) – пятьдесят
В заимствованных словах гласный звук Э может находится в середине слова:
Поэмаpoema (греч.) дуэльduel (франц.)
Поэзияpoeziya (греч) дуетduet (итальян.)
Topshiriq: Tez aytishlarni yod oling.
1. Оқ чойнакка оқ қопқоқ, кўк чойнакка кўк қопқоқ.
(Oq choynakka oq qopqoq, kok choynakka kok qopqoq).
2. Собир совуқ сувда сузарди.
(Sobir sovuq suvda suzardi).
3. Салим сариқ сабзини саватга санаб солди.
(Salim sariq sabzini savatga sanab soldi).
Гласный звук «У» - произносится более кратко, чем русский «У»
Ўзбек тилида: Рус тилида:
cупа (supa) – глиняная кровать суп – шўрва (shorva)
тут (tut) – тутовник тут – шу ерда (shu yerda)
гул (gul) – цветок гул – момақалдироқ momaqaldiroq)
сут (sut) – молоко суд – суд (sud)
ула (ula) – соединяй Уля – исм (ism)
туз (tuz) – соль утро – тонг (tong)
Topshiriq: She’rni ifodali o‘qing va yod oling.
Bolalik kunlarimda, Buvimning har qissasi,
Uyqusiz tunlarimda Har bir qilgan hissasi.
Ko‘p ertak ishitgandim, Fikrimni tortar edi,
So’ylab berardi buvim… Havasim ortar edi.
Гласный звук «О» - звучит широко и заднеязычно:
Олим (Olim) – имя собственное омбор (ombor) - склад
Олча (olcha) – вишня бор (bor) – есть
Ош (osh) – плов оқ (oq) – белый
Этот звук нельзя менять ни в сторону А и ни в сторону русского О.
Topshiriq: Quyidagi yozilishi bir xil, aytilishi har xil bo’lgan so’zlarga ahamiyat bering va yod oling, ular ishtirokida gap tuzing.
Ozbek tilida Rus tilida
От (ot) – лошадь, конь от – предлог
Ток (tok) – виноградник ток – электричество
Она (ona) – мать она – личное местоимение
YOLASHGAN HARFLAR
(Йотированные буквы)
Unli va undoshlarning yig’indisidan tashkil topgan harflar:
Й+э=е й+о=ё й+о=я й+у=ю
Ye, ye – e Yo, yo – ё Ya, ya – я Yu, yu – ю
В узбекском языке имеются буквы е, ё, ю, я, которые обозначают сочетания согласного «й» и соответствующего гласного э,о,у,а.
Е – ешь ёмон – плохой юз – лицо янги – новый
(ye) (yomon) (yuz) (yangi)
Елка – плечи ёнғоқ – орех юлдуз – звезда яёв – пешком
(yelka) (yong‘oq) (yulduz) (yayov)
Енг – рукава ёғ – масло юрт – страна яхши – хорошо
(yeng) (yog‘) (yurt) (yaxshi)
Етти – семь ёмғир – дождь юқори – верхний яна – еще
(yetti) (yomgir) (yuqori) (yana)
UNDOSH TOVUSHLAR
O‘zbek tilining undosh tovushlari rus tilining undosh tovushlaridan farq qiladi.
O‘zbek tilida 23 ta undosh va 2 ta belgi (ъ,ь), rus tilida esa 20 ta undosh, 2 ta (ъ,ь) belgi bor.
O‘zbek tilidagi o‘, q, g‘, h undoshlariga rus tilida muqobil tovushlar yo‘q.
Согласный звук «К» - глубокозаднеязычный (chuqur til orqa), близкий к русскому «К».
Қалам (qalam) – карандаш қадам (qadam) – шаг
Қора (qora) – черный қум (qum) – песок
Қаттиқ (qattiq) – твердый, крепкий қизил (qizil)- красный
Согласный звук «F» - более глубокий, чем русский «г». «F» скользит между основанием языка и нёба:
Ғунча (guncha) – бутон ғор (gor) – пещера
Ғалла (galla) – зерно ғам (gam) – горе
Ғазал (gazal) – газель ғоя (goya) – идея
Согласный звук «Ҳ» - мягко скользящий.
Ҳаёт (hayot) – жизнь ҳақиқат (haqiqat) – правда
Ҳаво (havo) – воздух ҳайкал (haykal) – монумент
Ҳосил (hosil) – урожай баҳо (baho) - оценка
В узбекском языке есть один носовой звук (burun tovushi), который в орфографии передается стечением букв – «нг»
Онг (ong) – разум минг (ming) – тысяча
Бонг (bong) – колокол тенг (teng) – равный
Тонг (tong) – рассвет кенг (keng) – широкий


Download 0.81 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   68




Download 0.81 Mb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O’zbek tilidan uslubiy qo’llanma (Bakalavriatda rus tilida tahsil oladigan barcha yo’nalishdagi talabalar uchun)

Download 0.81 Mb.