87
mutaxassislarning qayta ixtisoslashuvini ta’minlaydilar. Mehnatni muhofaza qilishni moliyaviy
ta’minlash davlat tomonidan, shuningdek mulk shaklidan qat’iy nazar jamoat birlashmalari,
korxonalarning ixtiyoriy badallari hisobiga amalga oshiriladi va mehnatni muhofaza qilish uchun
tegishli byudjetlardan alohida qayd bilan ajratiladigan byudjet mablag‘lari (respublika va
mahalliy) boshqaruv hamda
nazorat idoralarini saqlash, ilmiy-tadqiqot ishlarini moliyaviy
ta’minlash, mehnatni muhofaza qilishga oid davlatning aniq maqsadga qaratilgan dasturlarini
bajarish uchun foydalaniladi.
Har bir korxona mehnatni muhofaza qilish uchun zarur mablag‘larni jamoa
shartnomasida belgilanadigan miqdorda ajratadi. Korxonalarning xodimlari ana shu maqsadlar
uchun qandaydir qo‘shimcha chiqim qilmaydilar.
Korxonalar o‘zining xo‘jalik, tijorat, tashqi iqtisodiy va boshqa faoliyatidan keladigan
foyda (daromad), shuningdek boshqa mablag‘ hisobiga mehnatni muhofaza qilishning
markazlashtirilgan fondlarini tashkil etish huquqiga ega
16
.
Mehnatni muhofaza qilishga mo‘ljallangan mablag‘larni
boshqa maqsadlarga ishlatish
taqiqlangan bo‘lib, fondlarni tashkil etish va ulardan foydalanish tartibi O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi
Kengashi ishtirokida belgilanadi.
Korxonalar foydasining mehnatni muhofaza etishga oid adabiyotlar, plakatlar, boshqa
targ‘ibot vositalarini nashr etish hisobiga hosil bo‘lgan qismiga, shuningdek, ilmiy-tadqiqot va
loyiha konstruktorlik tashkilotlari foydasining jamoani va ishlovchilarni
yakka tartibda
himoyalash vositalarining yangilarini yaratish, ishlab chiqarish muhitini nazorat qilish asboblari
va dozimetriya vositalarining yangilarini yaratish, ishlab chiqarish va mavjud vositalarini sotish
hisobiga hosil bo‘lgan qismiga imtiyozli soliq solinadi.
Korxonadagi, har bir ish joyidagi mehnat sharoiti mehnatni muhofaza qilish standartlari,
qoida va me’yorlari talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
Korxonada mehnatning sog‘lom va xavfsiz sharoitlarini ta’minlash, ishlab chiqarishning
xavfli, zararli omillari ustidan nazorat o‘rnatilishini tashkil etish va nazoratning natijalari
to‘g‘risida mehnat jamoalarini o‘z vaqtida xabardor qilish ma’muriyat zimmasiga yuklanadi.
Mehnat sharoiti zararli va xavfli ishlab chiqarishlarda, shuningdek, o‘ta noxush haroratli
yoki ifloslanishlar bilan bog‘liq sharoitlarda bajariladigan ishlarda mehnat qiluvchilarga davlat
boshqaruvi idoralari belgilagan me’yorlarda maxsus kiyim, poyafzal va boshqa shaxsiy himoya
vositalari, yuvish va dezinfeksiyalash vositalari, sut yoki unga tenglashadigan boshqa oziq-ovqat
mahsulotlari, parxez ovqatlar bepul beriladi.
Korxonada mehnatning sog‘lom va xavfsiz sharoitlarini ta’minlash yuzasidan ma’muriyat
bilan xodimlarning o‘zaro majburiyatlari jamoa shartnomasi yoki bitmda ko‘zda tutiladi.
Vazirliklar, idoralar, konsernlar, assotsiatsiyalar, boshqa xo‘jalik organlari kasaba
uyushmalari Markaziy (respublika) qo‘mitasi bilan kelishib o‘zlari
tasdiqlaydigan nizomga
muvofiq mehnat muhofazasi ishlarini muvofiqlashtirib boradilar.
Xodimlar soni 50 nafar va undan oshadigan korxonalarda maxsus tayyorgarlikka ega
shaxslar orasidan mehnatni muhofaza qilish xizmatlari tuziladi (lavozimlar joriy etiladi), 50 va
undan ziyod transport vositalariga ega bo‘lgan korxonalarda esa bundan tashqari yo‘l harakati
xavfsizligi xizmatlari tuziladi (lavozimlar joriy etiladi). Xodimlar soni va transport vositalari
miqdori kamroq korxonalarda mehnatni muhofaza qilish xizmatining vazifalarini bajarish
rahbarlardan birining zimmasiga yuklanadi. Mehnatni muhofaza qilish va yo‘l harakati
xavfsizligi xizmatlari kasaba uyushmasi qo‘mitasi bilan kelishilgan nizomlar asosida ishlaydi va
o‘z maqomiga ko‘ra korxonaning asosiy xizmatlariga tenglashtiriladi hamda uning rahbariga
bo‘ysunadi. Mehnatni muhofaza qilish xizmatlarining mutaxassislari barcha xodimlar mehnatni
muhofaza qilish qoidalari va me’yorlariga rioya
etishlarini nazorat qilish, tarmoq bo‘linmalari
rahbarlariga aniqlangan nuqsonlarni bartaraf etish haqida bajarilishi shart bo‘lgan ko‘rsatmalar
16
O‘zbekiston Respublikasining 1998 yil 1 may qonuni taxririda-O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
axborotnomasi, 1998 yil 5-6 son, 102 modda.
88
berish, shuningdek, mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunlarni buzayotgan shaxslarni
javobgarlikka tortish haqida korxonalarning rahbarlariga taqdimnomalar kiritish huquqiga
egadirlar. Mehnatni muhofaza qilish va yo‘l harakati xavfsizligi xizmatlarining mutaxassislari
ularning xizmat vazifalariga taaluqli bo‘lmagan ishlarni bajarishga jalb etilishlari mumkin emas.
Ayrim bir vaqtda mehnatni muhofaza qilish va yo‘l harakati havfsizligi xizmatlari
korxona faoliyati to‘xtatilgan taqdirdagina tugatiladi.
