O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va I bo‘lim. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: Sharq falsafasi. Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: G‘arb falsafasi

1. Oddiy sanash orqali induktiv xulosa chiqarish. Bu ommabop induksiya , deb ataladi.

   
   

2. Faktlarni tanlash va tahlil etish orqali xulosa chiqarish.

   
   

3. Salbiy aloqadorlikni aniqlashga qaratilgan ilmiy induksiya.

   
   

Oddiy sanash orqali induktiv xulosa chiqarish deganda, shu turkumga mansub ayrim predmetlar asosida chiqarilgan xulosa nazarda tutiladi. To‘liq bo‘lmagan induksiyaning bu turi fikrning aniq predmetlardan boshqalariga o‘tish imkoniyatini beradi. Bunday xulosa doimo taxminiy bo‘lib qoladi, chunki unda ko‘zga tashlanmagan boshqa predmetlar ham nazarda tutiladi. Shunday hol kuzatilishi mumkinki, u yoki bu zidlikni ifodalovchi predmet ko‘zdan yashirin bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Bu hol biz uni yetarlicha to‘liq bilmaganimizdan dalolat beradi.

1. Quydagi turkum haqidagi xulosaning chinligini oshirmoq uchun unga mansub bG‘lgan ko‘proq predmetlarni ko‘rib chiqmoq

   
   

2. Elementlar, xususiyatlar asosli tanlab olinmog‘i lozim.

   
   

3. O‘rganilayotgan xossa, belgi tipik bo‘lmog‘i lozim.

   
   

4. O‘rganilayotgan xossa, belgi predmetlar mohiyatini aks ettirmog‘i lozim.

   
   

Ilmiy induksiya shunday mantiqiy uslubki, sinfga, turkumga mansub predmetlarning belgilari, xossalari, munosabatlarini o‘rganish asosida shu sinfga oid umumiy xulosa chiqarish mumkin bo‘ladi. «Issiq havo yuqoriga ko‘tariladi» xulosasi bunga misol bo‘ladi, chunki unda sababiy bog‘lanishlar aniqlangan. Havo isitilganda, kengayadi, suqlashadi, sovuq havoga nisbatan yengillashadi. Shuning uchun ham u yuqoriga ko‘tariladi. Bu uslubning yutuq tomoni shundaki, unda chuqur, ichki, sababiy aloqadorliklar tadqiq qilinadi. Barcha fan qonunlar ilmiy induksiyaga misol bo‘la oladi. Masalan: Arximed qonuni: suyuqlikka solingan jism o‘z hajmi miqdoridagi suyuqlikni siqib chiqaradi.

• o‘rganilayotgan va solishtirilayotgan ob’ekt mumkin kadar ko‘proq umumiy belgilarga ega bo‘lishi;

  
  

• bu belgilarning mumkin kadar ko‘proq narsa va hodisalar mohiyatidan kelib chiqishi.

  
  

Xulosaga asos qilib olingan axborot (belgi, tomon va hokazo)ning xarakteriga ko‘ra analogiya 2 ko‘rinishda namoyon bo‘ladi:

1. Sifat analogiyasi

   
   

2. Munosabat analogiyasi

   
   

Predmet, hodisalarning sifat (xususiyat)laridagi o‘xshashlik sifat analogiyasini hosil kiladi. Masalan: Janubiy Afrika yassitog‘ligining geologik strukturasi Yoqutiston tog‘larnikiga o‘xshash. Janubiy Afrikadan ko‘pdan-ko‘p olmos tog‘ konlar topilgan. Olmos – havorangsimon mineral. Yokutistonda ham olmos konlari bo‘lishi mumkin.

1. Kat’iy analogiya.

   
   

2. Kat’iy bo‘lmagan analogiya.

   
   

3. Yolg‘on analogiya.

   
   

Kat’iy analogiya o‘xshash tomonlar, belgilar orasidagi zaruriy loka va munosabatlar asosiga ko‘riladi. Kat’iy analogiya ilmiy izlanishlarda keng qo‘llaniladi. Ilmiy tadqiqotlarni modellashtirish usuli kat’iy analogiyaga asoslangan.

1. o‘xshash xususiyatlar tomonlarning ko‘pligiga;

   
   

2. asosiy, zaruriy belgilar,tomonlar o‘xshashligiga;

   
   

3. o‘xshashlikning iloji boricha xar tomonlama bo‘lishiga;

   
   

4. farklarning mikdori va sifatiga;

   
   

5. chiqarilayotgan xulosadagi ehtimol borligi nazarda tutilgan belgining o‘xshash belgilarga yaqin tipni ifodalashiga. Bular analogiya bo‘yicha chiqariladigan xulosalarning asosiy qoyidalari hisoblanadi.

   
   

Yolgon analogiya bazan muxolifni aldash maqsadida qo‘llanishi mumkin. Bunda yolgon analogiya sofistik usulni ifodalaydi. Predmetlar xodisalarning moxiyatini xususiyatlarini bilmaslik tasodifiy o‘xshashlikka tayangan holda xulosa chiqarish yolg‘on analogiya xisoblanadi.

Takrorlash uchun savollar:

1. Xulosa chiqarish qanday usul? Xulosa chiqarishning mohiyatini tushuntiring .

   
   

2. Xulosa chiqarishning turlariga nimalar kiradi?

   
   

3. Deduktiv xulosa chiqarish qanday amalga oshiriladi?

   
   

4. Induktiv xulosa chiqarish haqida so‘zlang.

   
   

5. Analogiya yordamida xulosa chiqarish haqida nimalarni bilasiz?