Axborotni ikkilik sanoq sistemasida kodlash
Kompyuter raqamlarining o`zini emas, balki shu raqamlarni ifodalovchi signallarni
farqlaydi. bunda raqamlar signalning ikki qiymati bilan (magnitlangan yoki
magnitlanmagan ; ulangan yoki ulanmagan ; ha yoki yo`q va hokazo... ) ifodalanadi.
bu holatning birinchisini 0 raqami bilan, ikkinchisini esa 1 raqami bilan belgilash
qabil qilinga bo`lib, axborotni ikkita belgi yordamida kodlash nomini olgan. Bu usul
qisqacha qilib, ikkilik kodlash deb ham ataladi. bunda har bir raqam va alifbodagi
belgi jahon andozalaridagi kodlash jadvali – ASCII (American Standard Code for
Information Interchange) jadvali yordamida ikkilik belgilar ketma – ketligida
ifodalanadi.
Kodlash usullari ikkita – Tekis va notekis turda bo`lishi mumkin. Tekis usullarida
bir xil xajmdagi
belgilardan foydalanilsa, notekis usulda belgilar tuli hajmdagi
belgilarni o`z ichiga oladi.
Kodlashning notekis usuliga Morze alifbosi usullari misol bo`la oladi, chunki unda
har bir harf va raqanga uzun va qisqa signallarning ikkilik ketma –
ketligi mos
keladi. Masalan “Y” harfiga birgina nuqta mos kelsa, “O” harfi uchun uchta tire mos
keladi. bunday usul bilan axborotlarni uzatish mumkin bo`lsa-da, ularni qayta
ishlash katta muammoli vazifadir. Shuning uchun ham
axborotlarni qayta ishlash
vositasi hisoblash mashinalarida tekis kodlash usullaridan foydalaniladi.
Kompyuterlarda har bil belgiga 0 va 1 belgilarining ketma-ketligidan iborat sakkizta
belgi mos qo`yiladi. Shu sakkista belgining har biri bit deb nomlanadi. sakkista bit
esa bir baytni tashki etadi.
8 ta 0 va birlaning turli kombinatsiyasidan foydalanib,
turli hildagi belgilarni
kodklashimiz mumkin. 0 va 1 dan iborat raqamlar yordamida ularni sakkistadan
ajratsak, bu kombinatsiyalar soni 28 = 256 bo`ldi va ular yordamida 256 ta harf ,
raqamlar va turli boshqa belgilarni kodlash imkoniyatini tug`iladi.
Bitta belgini kompyuterlarda kodlash uchun 8 bit, ya`ni 1 bayt joy yetadi. Ko`rinib
turibdiki, 1 bayt joyda ikkilik kod orqali 256 ta belgini kodlash imkoniyati bo.
ASCII jadvali yordamida ayrim belgilarning ikkilik Sistemasidagi
kodlarni misol
sifatida keltiramiz.
A-01000001
B-01000010
C-01000011
I-01001001
J-010011010
K-010011011
M-010011101
N-01001110
O-01001111
Ya`ni ASCII jadvalida keltirilgandek Abelgisini o`nta oltilikda 14 ga teng (belgi
turgan katakda kesidhgab sitr va ustun raqamlari qo`shiladi) 14 – 41 tetrada asosida
1=0001; 4 = 0100. Demak A belgisini komyuterda kodlanishi 01000001 bo`ladi,
LOLA so`zini quyidagicha kodlash mumkin.
01001100 01001111 01001100 01000001
Buyruqlarni yoki turli boshqa turdagi axborotlarni
kodlash uchunshu tartibda
yondoshiladi. biroq turli rusumdagi kompyuterlaar uchun bu yondoshuv turlicha
bo`lishi mumkin. Bu texnikaning xususiyatiga bog`liq bo`lgan holatdadir.
0 va 1 lar ketma – ketligi bilan grafik axborotlarni ham kodlash muimkin. Buning
uchun quyidagi usuldan foydalaniladi. Rozmomadagi
rasmga diqat bilan razm
solsangiz, u mayda nuqtalardan (ularni polografiya tilida “Rastor” deyishadi) tashkil
topganligini ko`rasiz. turli polografiya uskunalaridan foydalanilganlikboyis, bu
nuqtalarning zichligi turlicha bo`ladi. Ko`pchilik ro`znomalardagi rasmlarda 1 sm
lik uzunlikda 24 ta nuqta bo`ladi, ya`ni 10 x 10 sm2 o`lchovidagi
rasm taxminan
oltmushming nuqtadan iborat bo`ladi. Bular bir xil darajadagi oq va qora nuqtalarda
iborat bo`lsa u hoda bir nuqtadagi 1 bit yetarli bo`lmaydi. 2 bit bilan nuqtaning to`rt
xil rangini 00-oq, 01 och kul rang 10-kul rang , 11-qora rangni kodlash mumkin
bo`lsa
uch bit sakkis hil rangni, 4 bit 16 xil rangni kodlash imkoniyatini beradi.
