Falsafa
|
Ijtimoiy falsafa
|
“borliq”
|
“ijtimoiy borliq”
|
“taraqqiyot”
|
“ijtimoiy taraqqiyot”
|
“bilish”
|
“ijtimoiy bilish”
|
“ong”
|
“ijtimoiy ong”
|
“evolyutsiya”
|
“ijtimoiy evolyutsiya”
|
“revolyutsiya”
|
“ijtimoiy inqilob”
|
Ko‘rinib turibdiki, falsafiy tushunchalar ijtimoiy-falsafiy tushunchalarga nisbatan universaldir. SHuningdek, bunday nisbatni har ikki fan tomonidan asoslangan qonunlardan ham bilish mumkin:
Umumfalsafiy qonunlar
|
Ijtimoiy falsafa qonunlari
|
O‘‘zaro aloqadorlik qonuni
|
Ijtimoiy ong va ijtimoiy borliqning o‘‘zaro tasiri qonuni
|
Inkorni inkor qonuni
|
Ijtimoiy evolyusiya va vorislik qonuni.
|
Miqdor va sifat o‘zgarishlarining almashinuvi qonuni
|
Ijtimoiy struktura miqdoriy o‘zgarishlarining ijtimoiy tuzum o‘zgarishlariga olib kelishi qonuni
|
Demak, falsafa tomonidan asoslangan umumfalsafiy qonunlarga tayanib, ijtimoiy falsafa, ijtimoiy jarayonlarga aloqador qonunlarni tadqiq etadi. Shuningdek, umumfalsafiy qonunlarning ijtimoiy hayotda qanday namoyon bo‘lishini asoslaydi.
Ijtimoiy falsafaning yana bir hususiyati shuki, u jamiyatni tadqiq etish bilan birga, jamiyat to‘g‘risidagi fanlarning yutuqlariga tayangan holda ijtimoiy-falsafiy dunyoqarashni shakllantirishga alohida e’tibor beradi. Ijtimoiy falsafaning bilish tushunchalari(jamiyat, ijtimoiy borliq, ijtimoiy munosabat, ijtimoiy taraqqiyot, industrial jamiyat, postindustrial jamiyat, xalq, millat, shaxs va h.k.) hayotda ko‘p qo‘llaniladigan tushunchalardir. Har bir ijtimoiy fan albatta bu tushunchalardan o‘zining o‘rganish predmetini tavsiflashda foydalanadi.
Ijtimoiy falsafa tushunchalari umumbashariyligi va teran mazmundorligi bilan ajralib turadi. Ijtimoiy falsafa barcha ijtimoiy va gumanitar fanlarga, xususan, sotsiologiyaga yo‘nalish beradigan metodologik asos bo‘lib xizmat qiladi. Ijtimoiy falsafa ijtimoiy fan vakillarining e’tiborini ijtimoiy organizmning normal faoliyat ko‘rsatishida har bir a’zo (element) ning qanday rol o‘ynashiga, ijtimoiy taraqqiyotning bosh maqsadi nimadan iborat ekanligiga qaratadi.
Sotsiologik tushunchalar esa konkret va ilmiyligi bilan ajralib turadi. Chunonchi, sotsiologik tushunchalar(sotsial struktura, sotsial strafikatsiya, ijtimoiy harakat, ijtimoiy rol, ijtimoiy makon, mobillik, deviant xulq-atvor, ijtimoiy jarayon, ijtimoiy birlik, ijtimoiy institut va h.o.) alohida olingan konkret jamiyat (ijtimoiy tizim)ning turli tomonlari to‘g‘risida ilmiy bilimlar beradi. Boshqacha qilib aytganda, ijtimoiy falsafa jamiyatning eng umumiy tomonlarini yaxlit holda bilishga imkon bersa, sotsiologiya konkret jamiyatning dolzarb muammolarini hal etishga, uning rivojlanish istiqbollarini oldindan ko‘rishga, sotsial muammolarni oqilona hal etishga imkon beradi.
Agar sotsiologiya fan sifatida amaliy vazifalarni hal etishni o‘z oldiga maqsal qilib qo‘ysa, ijtimoiy falsafa dunyoqarash ahamiyatiga ega bo‘lgan muammolarni hal etishni, “umuman jamiyat nima?”, “jamiyat taraqqiyotining asosini nima tashkil etadi?” singari savollarga javob berishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi.Ijtimoiy falsafa va sotsiologiyaning o‘zaro munosabati umumiylik va alohidalikning o‘zaro munosabati singaridir.
Rus faylasufi S.V.Sokolov ijtimoiy falsafa va sotsiologiya o‘rtasidagi farqni quyidagicha ifodalaydi: “sotsiologiya ijtimoiy institutlarni o‘rgansa, ijtimoiy falsafa esa bazis va ustqurmani tadqiq etadi”10. Masalan, umumiy sotsiologiya jamiyatni ijtimoiy tizim sifatida o‘rganadi, uningcha undan umumiyroq bo‘lgan qandaydir tizim mavjud emas. Lekin bu tizim turli-tuman kichik tizimlardan: ijtimoiy guruhlar, birlashmalar, korporatsiyalar, hududiy birlashmalar, institutlar va boshqalardan tashkil topgan11. Sotsiologiya asosiy e’tiborni ijtimoiy tizimning ana shu elemenlariga qaratadi. Ularning jamiyatdagi konkret o‘rnini tahlil qiladi. Ijtimoiy falsafa uchun boshqacha xususiyat hos. Ya’ni u hususiy elementlardan umumiy tizimga hos bo‘lgan jihatlarni, qonuniyatlarni aniqlash pozitsiyasida turadi.
Ijtimoiy falsafa va sotsiologiya o‘rtasidagi muayyan farqlarni quyidagi jadval asosida ifodalash mumkin:
|
