|
O’zbekiston Respublikasi Oliй va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
|
| bet | 2/82 | | Sana | 31.12.2019 | | Hajmi | 1.19 Mb. | | #6604 |
, (1.1)
bunda, S - bosib o’tilgan yo’l, t – vaqt.
Odatda, fizikada tezlik deganda moddiy nuqtaning traektoriya bo’ylab ko’chish tezligini va har bir momentdagi nuqtaning harakat yo’nalishini xarakterlovchi fizik kattalik tushuniladi. SHu sababli traektoriyaning har bir nuqtasi uchun oniy tezlik tushunchasi kiritilgan. Oniy tezlikni topish uchun x, u koordinata o’qlari tekisligida biror harakatning traektoriyasini quramiz va bu traektoriyaning cheksiz kichik biror dl qismiga mos bo’lgan ds ko’chishni ajratib, unga koordinata boshidan r1 va r2 radius-vektorlarni o’tkazamiz. Endi ds ko’chishni shu ko’chish sodir bo’lgan dt vaqt oralig’iga bo’lib, traektoriyaning shu nuqtasi uchun oniy tezlikni topamiz.
 . (1.2)
Bu yerda , V — oniy tezlik, ds — cheksiz kichik ko’chish, dt — vaqt oralig’i. Demak, tezlik moddiy nuqtaning radius- vektoridan vaqt bo’yicha olingan hosilasiga teng ekan. Tezlik V traektoriyaga urinma bo’ylab yo’nalgan bo’ladi. Xalqaro Birliklar Sistemasi da tezlik birligi m/s, SGS sistemada sm/s. YAna tezlik amaliyotda km/soat birlikda ham o’lchanadi.
Moddiy nuqtaning tezligi vaqtning funksiyasidir. SHu sababli tezlikdan vaqt bo’yicha olingan hosila tezlanish ni beradi:
 . (1.3)
Tezlanish ham vektor kattalikdir. Tezlanishning XBS dagi birligi m/s2.
Endi egri chiziqli harakatda tezlik va tezlanishni ko’ramiz. Egri chiziqli harakatda tezlik vektori ham qiymat bo’yicha, ham yo’nalish bo’yicha o’zgarib turadi. SHu sababli tezlanish harakat yo’nalishi bilan bir xil bo’lmaydi. Tezlanish W vektorini egri chiziqli harakatda ikki o’zaro perpendikulyar tashqil etuvchilarga ajratish mumkin: tangensial tashqil etuvchi Wt va normal tashqil etuvchi Wn . Tangensial tashqil etuvchi egri chiziqqa urinma bo’ylab yo’nalgan bo’ladi va quyidagiga teng bo’ladi:
Wt =
|
| |
