1.1Bosim o’lchash vositalarining turlari,metrologik va texnik tavsiflari
Bosim texnologik jarayonlarning asosiy parametrlaridan biridir. Ishlab chiqarish jarayonlarining to'g'ri olib borilishi, ko'pincha bosim kattaligiga bog'liq bo'ladi.
Tekis sirtga normal ta'sir ko'rsatuvchi tekis taqsimlangan kuch bosim deb ataladi:
bu yerda: S - tekislik yuzi; F - shu tekislik yuziga tik ta'sir qiladigan bosim kuchi.
Bosim, bir jism tomonidan boshqa jismning yuza birligiga ta‘sir qiladigan normal taqsimlangan kuchni tavsiflaydi. Agar ta‘sir ko`rsatuvchi muhit gaz yoki suyuqlik bo'lsa, unda bosim ichki energiyani aks ettiradi va asosiy holat parametrlaridan biri bo`lib hisoblanadi.
Mutlaq, atmosfera, ortiqcha va vakuummetrik bosimlar farqlanadi. Bosimni o'lchash moddalarning uchala agregat shaklni qamrab oladi, ya'ni: gaz, suyuqlik va qattiq jism.
Bosim va vakuumni o'lchash uchun bir xil birliklar ishlatiladi. Texnik o'lchashlar uchun 1 sm2 yuzada 9,8 N (1 kgk) kuch bilan hosil bo'ladigan ―fizik atmosfera" qabul qilingan. Texnik atmosfera fizik atmosferadan 1,033 marta kam.
Bosimni o`lchash printsipi bo`yicha o`lchash vositalari tasnifi
Jadval-1
Bosim
darajasi bo`yicha
|
Ishlash prinsipiga
ko`ra turlari
|
O`lchash diapazoni
|
Manometrlar
|
Barometrlar
|
0 – (0,6;1;1,6;2,5;4)10n MPa
n=-1; 0, 1, 2, 3
|
Ortiqcha bosim manometrlari
|
Vakuummetrlar
|
-0,06 - -0,1 MPa
|
Mutloq bosim
manometrlari
|
0 – (0,6;1;1,6;2,5;4)10n MPa
n=-1; -2
|
Naporometrlar, tyagometrlar
|
0 – (1,6;2,5;4;10;16;25)10n MPa
n=-1; -2
|
Differensial manometrlar (difmanometr)
|
0 – (1,6;2,5;4;10;16;25) MPa
|
Bosim bo`yicha asosiy tushunchalar
Bosimni o'lchash texnologik jarayonlarni boshqarish va ishlab chiqarish xavfsizligini ta'minlash uchun zarur. Bundan tashqari, ushbu parametr boshqa texnologik parametrlarni bilvosita o'lchash uchun ishlatiladi: sath, sarf, harorat, zichlik va boshqalar.
Bosim yuza bo'ylab bir tekis taqsimlangan va normal ta‘sir ko`rsatuvchi kuchning qiymati bilan tavsiflanadi.
Mutlaq bosim deganda, suyuqlik yoki gazning texnologik apparat devorlariga ko`rsatilayotgan umumiy bosimi tushuniladi;
ortiqcha bosim deb ataladi:
= –
< bo`lgandagi bosim - siyraklashish deb ataladi:
= –
Xalqaro birliklar tizimida (SI) bosim birligi sifatida – paskal (Pa) qabul qilingan. Shuningdek quyidagi bosim birliklari ham qo`llanilishiga ruxsat berilgan: kgk/sm2; mm suv. ust.; mm sim. ust.; bar.
O‘lchanayotgan bosim kattalikgining turiga ko‘ra o‘lchash asboblari quyidagi turlarga bo‘linadi:
1) manometr – mutlaq va ortiqcha bosimni o‘lchaydi;
2) barometr – atmosfera bosimini o‘lchaydi;
3) vakuummetr – berk idish ichidagi suyuqlik va gaz bosimining siyraklanishini o‘lchaydi;
4) manovakuummetr – ortiqcha bosim va siyraklanishlarni o‘lchaydi;
5) naporomer – kichik qiymatli ortiqcha bosimni o‘lchaydi;
6) tyagomer – kichik qiymatli siyraklanishni o‘lchaydi;
7) tyagonaporomer – kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o‘lchaydi;
8) differensial manometr – ikki bosim ayirmasini (bosimlar farqini) o‘lchaydi.
Kichik hajmdagi (40 kPa gacha) bosim, siyraklanish va bosimlar farqini o‘lchash uchun mo‘ljallangan asboblar naporomerlar, tyagomerlar va tyagonaporomerlar deyiladi.
Ishlash usuliga ko‘ra bosimni o‘lchash uchun mo‘ljallangan asboblar to‘rt guruhga bo‘linadi:
1. Suyuqlikli manometrlar, ularda o‘lchanayotgan bosim suyuqlik ustuni hosil qilgan bosim bilan muvozanatlashib, uning balandligi bo‘yicha bosim qiymati aniqlanadi.
2. Deformatsion (prujinali) manometrlar, bu asboblarda o‘lcha¬nayotgan bosim turli konstruksiyadagi egiluvchan elementlarning deformatsiyalanish qiymati yoki ularda hosil bo‘ladigan kuch qiymati bilan aniqlanadi.
3. Yuk-porshenli manometrlar, ularda o‘lchanayotgan bosim porshen massasi yoki qo‘shimcha yuklar hosil qiladigan bosim bilan muvozanatlashadi.
4. Elektrik manometrlarning ishlashi ma’lum materiallarning ularga tashqi bosim ta’sir etganda elektrik xususiyatlarining o‘zgarishiga asoslangan.
M anometrlar tasnifi
Bosimni manometrda o‘lchaymiz va ular haqida quyida tanishish mumkin:
Ikki naychali manovakuummetr
MN-21 ikki naychali manovakuummetrlar ortiqcha, mutlaq bosimni, shuningdek suyuqlik va gazlarning bosim farqini o'lchash uchun mo'ljallangan.
Ikki quvurli vakuumli o'lchagichlarning ishlash printsipi tutash idishlarqonuniga asoslanadi. Qurilma doimiy ko`ndalang kesimga ega hamda ishchi suyuqlik bilan to'ldirilgan U-simon shaklidagi shisha naycha shakliga ega. Suyuqlik bosim o'zgarishiga ta’sirchan sezgir elementdir. Gaz bosimini o'lchash uchun ishchi suyuqlik sifatida suv, suyuqlik bosimini o'lchash uchun simob ishlatiladi. O'lchanayotgan bosim ta'siri ostida muvozanatlashadigan suyuqlik ustunining balandligi o'zgaradi, shuning uchun o'lchanadigan bosim bir yoki ikkala naychadagi ishchi suyuqlik sathi bilan aniqlanadi.
1-rasm. Ikki naychali manovakuummetr
Asbob shkalasi - bu to'rtburchaklar shaklidagi plastinka bo'lib, unda mm larda darajalangan tekis shkala aks ettirilgan.
MN-21 ikki quvurli manovakuummetrlari 5 modifikatsiyaga ega, ular o'lchash diapazoni, konstruksiyasi va umumiy o'lchamlari bilan farq qiladi. Past mutlaq va differentsial bosimni o'lchash uchun mo'ljallangan mod.5 manovakuummetrlarida egik naycha ishlatiladi.
2-rasm. Ikki naychali manovakuummetr
Differentsial manometr (difmanometr) - bu bosim pasayishini (farqni) o'lchaydigan ko'rsatuvchi (strelkali yoki raqamli) asbobdir. O'lchagan parametrga qarab, difmanometr turlari:
- bosim farqini o`lchagich,
- sarf o'lchagich
- sath o'lchagich.
Oddiy ko'rsatish bilan birga, difmanometrlar signal beruvchi va qayd qiluvchi (o`ziyozar) funksiyali ham bo`lishi mumkin.
Differensial U-simon namunaviy manometrlar
Ushbu manometrlar musbat, manfiy va differensial bosimni o'lchaydi. Manometr oddiy U shaklidagi naycha hamda mustahkam va bardoshli plastik konstruktsiyaga ega. U-simon ustunlar egiluvchan, mustahkam, shaffof naychadan iborat bo'lib, tashqi diametri 0,355".
Ularni osongina tozalash mumkin.
Maksimal rang kontrastini ta'minlash uchun indikator naychasining orqasida oq rangli botiq mavjud. Asbob shkalasi polistirolga o`yib yozilgan va naychalarni mutloq tekis ushlab turuvchi formaga ega. Shkala bo`limlari aniq ko`rinishni ta’minlash maqsadida qora rangga bo`yalgan.
3-rasm. Differentsial manometr (difmanometr)
4-rasm. Differensial U manometr
DM 3583М markali difmanometr—bosimlar farqini o'zaro induktivlikning birlashgan chiqish signaliga mutanosib ravishda o'zgartirish uchun mo'ljallangan
O`zgartkichlar (difmanometrlar) nazorat tizimlarida, avtomatik rostlash va texnologik jarayonlarni boshqarish tizimlarida suyuqlik, gaz yoki bug‘ sarfini toraytirish qurilmalaridagi bosimlar farqi asosida o'lchash, vakuummetrik va ortiqcha bosimlar o'rtasidagi farqni o`lchash, atmosfera, ortiqcha yoki vakuummetrik bosim ostidagi gidrostatik ustun bosimi orqali suyuqlik sathini o'lchashda qo'llaniladi.
DM 3583М markali difmanometr
5-rasm. DM 3583М markali difmanometr
DSP-160M1 markali silfonli ko'rsatuvchi differentsial manometr
Ushbu manometrlar gaz hisoblagichlari, gaz filtrlari, shuningdek boshqa gaz uskunalarida differentsial bosimni o'lchash uchun qo`llaniladi.
Sohalar: gaz ta'minoti, issiqlik energetikasi, kimyo sanoati.
Muhit: tabiiy gaz, azot, argon, havo va boshqa tajovuzkor bo'lmagan gazlar.
Ish printsipi: Tuzilishi bo`yicha difmanometr ikki qismdan iborat - silfonli blok va ko'rsatuvchi qism. Ishlash printsipi qovushqoq tizimning (silfonlar, silindrik prujinalar, torsion trubkalar) bosimar farqi ta’sirida deformatsiyasidan foydalanishga asoslangan.
Difmanometrning bo`lim qiymati 1 mbar (10 mm. suv. ust.).
6-rasm. DSP-160M1 markali silfonli ko'rsatuvchi differentsial manometr
MTPSd-100 kemasozlik manometrlari suyuqlikni (dizel yoqilg'isi, moy, suv, dengiz suvi), gazlar va suv bug'ining ortiqcha bosimini o'lchash uchun mo'ljallangan, bunda moylash moyi, dizel yoqilg'isi va dengiz suvi bug'lari bilan to'yingan muhitda bosim o`lchash vaqtidagi harorat 60 °C dan oshmasligi kerak. Qurilmalar 12, 13, 22, 142, 502 markadagi freonlarining va kislorod bosimini o'lchash uchun ishlab chiqarilishi mumkin.
MTPSd-100 kemasozlik manometri
7-rasm. MTPSd-100 kemasozlik manometri
Raqamli manometrlar: Yokogawa MT210 / МТ210F / МТ220
MT220 va MT210 Yokogawa yuqori aniqlikdagi raqamli manometrlar bo'lib, ular ortiqcha, mutlaq va differentsial bosimni o'lchaydigan asboblarni qiyoslash uchun ishlatiladi.
Differentsial manometr mutlaq, ortiqcha va differentsial bosimni o'lchash imkonini beradi.
8-rasm. Raqamli manometr
MT220, MT210 dan farqli o'laroq, o'lchanadigan qiymatning 0,01% aniqligi va 24V o`zgarmas tok chiqishi bilan raqamli multimetrning qo'shimcha funktsiyalariga ega. Yokogawa MT220 boshqa qurilmalarni jalb qilmasdan bosim o‘zgartgichlarini qiyoslash va kalibrlash imkonini beradi va darhol kalibrlangan datchikning haqiqiy bosim qiymatidan og'ishini ko'rsatishi mumkin.
O`ziyozar manometrlar - vaqt davomida ortiqcha va vakuummetrik bosimlarni, suyuq va gazli agressiv muxitlarning, jumladan gazsimon kislorodning differentsial bosimini diskli diagrammada doimiy ravishda yozib borish uchun mo'ljallangan.
Diagramma diskining harakatni elektr dvigatelidan yoki soat mexanizmidan oladi.
Diskining bitta aylanish vaqti 24 soat.
Aniqlik sinfi: 1; 1,5.
Atrofdagi harorat: -10 °C dan + 600 °C gacha.
O`ziyozar manometrlar
9-rasm. O`ziyozar manometrlar
Elektr kontaktli manometrlar.
DM 2005 portlashdan ximoyalangan manometr
DM 2005 portlashdan ximoyalangan manometr -
0-4 kgk/sm² oralig'ida turli muhitlarning ortiqcha va vakuummetrik bosimni o'lchash va to'g'ridan-to'g'ri ishlaydigan signal berish moslamasidan tashqi elektr zanjirlarini boshqarish uchun mo'ljallangan.
O'lchash muxiti: suyuqlik, bug', gaz, shu jumladan propan va butan. Talabga binoan, suyuq va gazsimon kislorod muhitida ishlovchi manometrlar tayyorlanishi mumkin.
10-rasm. Elektr kontaktli manometrlar.
DM 2005 portlashdan ximoyalangan manometr
MMN-2400 qiya naychali ko'p o'lchamli mikromanometr po'lat, guruch va polietilenga nisbatan agressiv bo'lmagan gazlarning ortiqcha, vakuummetrik bosimini va bosimlar farqini statik bosimi 1000 kgk/m2 dan oshmagan holda 240 kgk/sm2 oraliqda o'lchash uchun mo'ljallangan.
11-rasm. Mikromanometrlar.
ММN 2400 mikromanometri
Bosim o`lchash o`zgartgichlari tasnifi
|
