“Texnologiya”
yunoncha so‘zdan kelib chiqqan bo‘lib
“
techne
”
-
mahorat, san’at, malaka va
“
logos
”
- so‘z, ta’limot ma’nolarini anglatadi.
“Pedagogik texnologiya”
- ta’limni texnologiyalashtirish sohasida
pedagogik hodisa va jarayonda qo‘llaniladigan tushuncha.
Hozirgi vaqtda zamonaviy ta’lim sharoitida o
ʻ
qitish usullari ta’lim
maqsadlarini o
ʻ
zgartirish, kompetensiyaga asoslangan yondashuv asosida
qurilgan yangi avlod davlat ta’lim standartini ishlab chiqish bilan bog
ʻ
liq
murakkab davrni boshdan kechirmoqda. O
ʻ
quv jarayonida talabaning
kognitiv va ijodiy faoliyatini amalga oshirish uchun ta’lim sifatini oshirish,
o
ʻ
qish vaqtidan samarali foydalanish va o
ʻ
quvchilarning reproduktiv
faolligi ulushini kamaytirish imkonini beradigan zamonaviy ta’lim
texnologiyalaridan foydalaniladi. Zamonaviy ta’lim texnologiyalari yoshi
va ta’lim darajasidan qat’i nazar, individuallashtirishga, o
ʻ
quv
jarayonining masofali va o
ʻ
zgaruvchanligiga, talabalarning akademik
harakatchanligiga qaratilgan.
Zamonaviy texnologiyalar hissiy qulay muhitda o
ʻ
quvchilarning faol
ko
ʻ
p bosqichli kognitiv faoliyati jarayonida fan va o
ʻ
quv bilim va
ko
ʻ
nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, o
ʻ
rganish uchun ijobiy
motivatsiyani rivojlantirish imkonini beradi. Hozirgi bosqichda pedagogik
texnologiya tushunchasidan pedagogik amaliyotda faol foydalanilmoqda.
Biroq, uni tushunish va qo
ʻ
llashda katta tafovutlar mavjud, shuningdek,
turli olimlar tomonidan berilgan ko
ʻ
plab ta’riflar mavjud, masalan,
B.T.Lixachev, V.P.Bespalko, I.P.Volkov pedagogik texnologiyani barcha
ta’riflarning
ma’nolarini
o
ʻ
zida
mujassam
etgan
mazmunli
umumlashtirishdir. Turli mualliflar G.K.Selevkoning fikricha, “pedagogik
texnologiya” tushunchasini uch jihat bilan ifodalash mumkin:
1)
ilmiy: pedagogik texnologiyalar - pedagogika fanining
maqsadlari, mazmuni va o
ʻ
qitish usullarini o
ʻ
rganuvchi va ishlab
chiqadigan hamda pedagogik jarayonlarni loyihalashtiruvchi qismi;
2)
protsessual
va
tavsifiy:
jarayonning
tavsifi
(algoritmi),
rejalashtirilgan o
ʻ
quv natijalariga erishish uchun maqsadlar, mazmun,
usullar va vositalar majmuasi;
3)
protsessual jihatdan samarali: texnologik (pedagogik) jarayonni
amalga oshirish, barcha shaxsiy, instrumental va uslubiy pedagogik
vositalarning ishlashi.
Shunday qilib, pedagogik texnologiya o
ʻ
qitishning eng oqilona
usullarini o
ʻ
rganuvchi fan sifatida ham, o
ʻ
qitishda qo
ʻ
llaniladigan usullar,
tamoyillar va tartibga soluvchilar tizimi sifatida ham, real o
ʻ
quv jarayoni
sifatida ham faoliyat yuritadi. Albatta, har bir o
ʻ
qituvchi o
ʻ
z faniga
talabalarda chuqur qiziqish uyg
ʻ
otishini, ular nafaqat o
ʻ
ylanmasdan
ma’ruza yozishni, balki aytilayotgan gaplarni tushunib yetishlarini,
mantiqiy fikr yurita olishlarini, har bir dars yuk bo
ʻ
lmasligini, balki har bir
223
darsning o
ʻ
ziga yuk bo
ʻ
lmasligini xohlaydi. talabalar va o
ʻ
qituvchi uchun
quvonch. O
ʻ
qituvchi gapiradi, o
ʻ
quvchi esa tinglaydi va o
ʻ
rganadi, lekin
tayyor ma’lumotni tinglash o
ʻ
qitishning eng samarasiz usullaridan biri
hisoblanadi. Bilimni mexanik ravishda boshdan boshga o
ʻ
tkazib bo
ʻ
lmaydi
(eshitilgan - o
ʻ
rganilgan). Shuning uchun o
ʻ
quvchini ta’lim jarayonining
faol ishtirokchisiga aylantirish zarur. Talaba fanga qiziqish bilan faqat o
ʻ
z
faoliyatida ma’lumotni o
ʻ
zlashtira oladi. Binobarin, o
ʻ
qituvchi informator
rolini unutishi, u o
ʻ
quvchining bilish faoliyatining tashkilotchisi,
muvofiqlashtiruvchisi rolini o
ʻ
ynashi, o
ʻ
quvchi uchun darsda barcha
turdagi o
ʻ
quv va bilish faoliyatini tashkil qilishi kerak. Talabaning o
ʻ
quv
va kognitiv faoliyati o
ʻ
zlashtirilishi kerak bo
ʻ
lgan o
ʻ
quv materialiga mos
kelishi kerak. Faoliyat natijasida talaba mustaqil ravishda har qanday
xulosaga kelishi, o
ʻ
zi uchun bilim olishi kerak. Didaktikaning eng muhim
tamoyili - bilimlarni mustaqil yaratish tamoyili bo
ʻ
lib, u bilimni o
ʻ
quvchi
tomonidan tayyor shaklda emas, balki o
ʻ
qituvchi tomonidan tashkil etilgan
ma’lum bir bilish faoliyati natijasida yaratilishidan iborat. . Binobarin, har
xil turdagi pedagogik texnologiyalar talabalarning bilim va ijodiy
qiziqishlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Innovatsion pedagogik texnologiyalardan faol foydalangan holda
tizimli ishlar o
ʻ
quvchilarning fanga bo
ʻ
lgan qiziqishini, o
ʻ
quv faolligini
oshiradi, bilimlarni chuqur va doimiy o
ʻ
zlashtirishni ta’minlaydi,
o
ʻ
quvchilarning tafakkuri, xotirasi va nutqini rivojlantiradi, halollik,
mehnatsevarlik va vijdonli munosabatni tarbiyalashga xizmat qiladi.
tarbiyaviy ishlar, shuningdek, asosan talabalarning reproduktiv faoliyatini
faollashtiradi. O
ʻ
qitishning muhim xususiyati - bilimlardan foydalanish,
ularni umumlashtirish va tizimlashtirishda samarali faoliyat uchun sharoit
yaratishdir.
Ta’lim jarayonini bunday tashkil etish o
ʻ
quvchilarning fikrlash
qobiliyatini rivojlantiradi, ularni diqqatli bo
ʻ
lishga majbur qiladi, ularni
tahlil qilishga, taqqoslashga, asosiy narsani ajratib ko
ʻ
rsatishga o
ʻ
rgatadi,
ularni sinfdagi passiv tinglovchilardan faol ishtirokchiga aylantiradi.
Shunday qilib, har xil turdagi texnologiyalar o
ʻ
quvchilarning kognitiv va
ijodiy qiziqishlarini rivojlantirishga yordam beradi. Biroq zamonaviy ta’lim
va axborot texnologiyalarini joriy etish ularning an’anaviy o
ʻ
qitish
metodikasini to
ʻ
liq o
ʻ
rnini bosishini anglatmaydi, balki uning tarkibiy
qismi bo
ʻ
ladi.
Zero, pedagogik texnologiya - bu o
ʻ
rganish nazariyasiga asoslangan
va rejalashtirilgan natijalarni ta’minlovchi ta’lim faoliyatini tashkil etish
usullari, uslubiy texnikasi, shakllari yig
ʻ
indisidir. O
ʻ
qituvchi uchun yillar
davomida shakllangan darsning stereotiplarini engib o
ʻ
tish juda qiyin.
Talabaga yaqinlashish va xatolarni tuzatish, tayyor javobni taklif qilish
istagi katta. Talabalar ham xuddi shunday muammoga duch kelishadi: ular
224
uchun o
ʻ
qituvchini yordamchi, kognitiv faoliyat tashkilotchisi rolida
ko
ʻ
rish odatiy holdir.
Bugungi kunda zamonaviy darsni muvaffaqiyatli o
ʻ
tkazish uchun
o
ʻ
z pozitsiyangizni yangicha tushunish, nima uchun va nima uchun
o
ʻ
zgarishlar kerakligini tushunish va birinchi navbatda o
ʻ
zingizni
o
ʻ
zgartirishingiz kerak.
|
