33
Endi izolyatorlar (dielektriklar)ni ko’rib chiqamiz. Dielektrik ham boshqa
moddalar kabi atom va malekulalardan tashkil topgan.
Musbat va manfiy
zaryadlar teng bo’lgani uchun malekula neytraldir.
T.Agar musbat va manfiy zaryadlar og’irlik markazlari tashqi maydon
bo’lmaganda ustma-ust tushsa bunday malekulalardan tashkil topgan dielektrikka
qutbsiz
dielektriklar deyiladi. Masalan: N
2
, H
2,
O
2
, CO
2
, CH
4
.
Tashqi maydon
ta’sirida manfiy va musbat zaryadlar turli tomonlarga siljishi natijasida dielektrik
dipol momentiga ega bo’ladi va qutblanadi. T.Agar tashqi maydon bo’lmagan
holda ham dipol momentiga ega bo’lsa, bunday dielektrikka
qutbli
dielektriklar
deyiladi. Masalan: H
2
O, NH
3
, CO
2
, CO
3.
Tashqi maydon ta’sirida
dipol momentlari
bir yo’nalishda joylashishga harakat qiladi.
T.Tashqi maydon ta’sirida dipollarning maydon yo’nalishi bo’yicha
joylashuvi yoki yo’nalgan dipol momentlarining hosil bo’lish hodisasiga
dielektrikning
qutblanishi
deyiladi.
Qutblanuvchanlik
P =
0
E (3.14)
kabi aniqlanadi.
- dielektrik qabul kiluvchanlik
deyiladi va har doim musbat
> 0
masalan: spirt uchun 25, suv uchun 80.
Tashqi maydon ta’sirida dielektrik qutblanadi va bog’langan zaryadlar sirt
zichligi paydo bo’ladi.
= 1+
-
o’lchamsiz kattalik bo’lib
tashqi
maydonning moddada qanchagacha kamayishini ko’rsatadi.
O’tkazgichlar solishtirma qarshiligi 10
-7
om.m, dielektriklarda 10
8
om.m va
undan ortiq. Ana shu ikki oraliqda mavjud bo’lgan moddalarga yarim o’tkazgichlar
deyiladi. Hozirgi vaqtda yarim o’tkazgichlar juda ko’p sohalarda ishlatiladi.
Ularning juda ko’p afzalliklari mavjud. Jumladan,
harorat oshsa qarshiligi
kamayadi, ularda elektr tokini elektronlardan tashqari tirqishlar ham tashiydi,
ozgina aralashma uning o’tkazuvchanlagini juda oshirib yuboradi.
T.Erkin elektronlar harakati tufayli yuzaga keladigan o’tkazuvchanlikka
