31
de
– elementar siljish,
E e
–
E ning
de
yo’nalishidagi proyeksiyasi.
Elektrostatik maydon kuchlarining ishi siljish trayektoryasidan bog’liq
emas. Bunday
xossasaga ega maydon
popensial maydon
deyiladi.
T. MAYDON POTENSIALI
deb potensial energiyaning birlik zaryadga nisbatiga
aytiladi.
=
A .
(3.4)
q
Potensial ko’chish trayektoriyasidan bog’liq bo’lmasdan balki zaryadga,
ko’chishining boshlang’ich va oxirgi nuqtalariga va maydonning o’ziga bog’-
liqdir.
T.Son
jihatidan kuchlarining birlik musbat zaryadni maydonning bir
nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga ko’chirishda bajarilgan ishga teng bo’lgan
kattalik
maydon ikki nuqta orasidagi potensiallar ayirmasi deyiladi.
2
1
2
1
2
1
12
de
E
q
Ede
q
q
A
U
e
(3.5)
bu yerda
1
va
2
- elektr maydonning 1 va 2 nuqtalariga mos poten-
siallari. Demak (6)dan ikki nuqta orasidagi potensiallar ayirmasi maydonga va
tanlangan nuqtalar vaziyatiga bog’liq bo`lar ekan.
Nuqtaviy zaryad maydoni
potensiali
=
q .
(3.6)
4
о
o r
Turli nuqtalar potensiallarini ko’rgazmali ravishda bir xil potensialli sirtlar
(ekvipotensial sirtlar) shaklida tasvirlash mumkin. Potensial va kuchlanganlik
orasida quyidagi bog’lanish mavjud.
E= -
d
(3.7)
dl
« - » ishora potensialining E yo’nalishida tezda kamayib borishi
–E yo’nalishida esa kattalashib borishini ko’rsatadi
E potensialning teskari ishorasi bilan olingan gradiyentiga tengdir:
E= - grad
(3.8)
Potensial o’lchov birligi Volt - bu shunday maydon nuqtasining
potensialliki, u yerda 1 Kl li zaryad 1 j potensial energiyaga ega bo’ladi ( 1
V=1j/Kl). Agar potensial bir qancha zaryadlar tomonidan
hosil qilinayotgan
bo’lsa, u holda maydon potensiali hama zaryadlar tomonidan hosil qilinayotgan
bo’lsa, potensiallari algebraik yig’indisiga teng bo’ladi.
n
=
i =
1
q
i
4
о
i=1
r
i
(3.9)
Moddalar o’zlarining elektr o’tkazuvchanligiga qarab 3ga bo’linadi. Elektr
tokini yaxshi o’tkazuvchi-o’ikazgichlar, umuman o’tkazmaydigan moddalar -
izolyatorlar (dielektriklar) va qisman o’tkazuvchilar (yarim o’tkazgichlar).
Agarda o’tkazgich tashqi elektrostatik maydonga
joylashtirilsa uning
zaryadlariga maydon ta’sir qiladi va ular harakatga keladi. Zaryadlarning
32
ko’chishi toki zaryadlar taqsimotida muvozonat yuzaga kelguncha davom etadi.
Bu holda o’tkazgich ichidagi eletrostatik maydon nolga teng bo’ladi. Agar shunday
bo’lmaganda edi, tashqi maydon ta’sir qilmasa ham zaryadlar ko’chishi va tok
oqishi mumkin bo’lar edi. Demak kuchlanganlik o’tkazgich
ichidagi hamma
nuqtalarda E = 0 (3.10). O’tkazgich ichida maydonning nolligi uning hamma
nuqtalarida potensial bir xil bo’lishini ko’rsatadi (
= const), ya’ni elektrostatik
maydonda o’tkazgich sirti ekvipotensial hisoblanadi. Bu esa maydon
kuchlanganligi vektorning o’tkazgich sirtiga normal bo’lishini ko’rsatadi. Agar
shunday bo’lmasa zaryadlar maydon ta’sirida harakatga kelar edi.
Elektrostatik maydonda o’tkazgich
.
a-induksiyalangan zaryadlar hosil
bo`lishi, b-kuchlanganlik chiziqlarning uzulishi
O’tkazgich ikki qismi ikki ishorali, zaryadlanib qoladi, demak neytral
o’tkazgich elektrostatik
maydonga kiritilsa, kuchlanganlik chiziqlari uziladi. Ular
musbatda boshlanib manfiy zaryadda tugaydi. Indusirlangan zaryadlar tashqi
sirtda taqsimlanadi. T.Sirt zaryadlarining tashqi elektrostatik maydonda qayta
taqsimlanish hodisasi
