56
Quyosh nurlanishi maksimumi 470
nm
ga to’g’ri keladi, ammo yerda quyosh
nurini tanlab yutilishi, bu maksimumni 555
nm
ga siljitadi. Ko’z ham shu to’lqin
uzunlikni yaxshi sezadi.
Yer atmosferasi yuqori chegarasida quyosh nurlanishining intensivligi
2
4
10
4
,
8
м
Ж
ga yaqin, yer sirtiga 25 foizi yetib keladi.
Klassik elektrodinamika asosida olingan ifodalar nurlanishning tajriba
natijalari bilan to’la mos kelmasligi aniqlandi. 1900 yili nemis olimi Plank tajriba
natijalarini to’la tushuntiruvchi nazariyani yaratdi.
Plank gipotezasiga binoan atom
ossilyatorlari uzluksiz emas, balki porsiya-
kvant shaklida nur chiqaradi va yutadi ,uning energiyasi
E = h
34
10
625
,
6
h
J.s - Plank doimiysi. (4.22)
Demak, energiya diskret qiymatlarni qabul qiladi. E = nh
(n = 1,2, 3...)
1900 yil 14 dekabrda shu masala nemis fiziklar jamiyatida e’lon qilindi va bu
kun kvant mexanikasining tug’ilish kuni hisoblanadi. Katta to’lqin uzunliklar
uchun energiyaning uzuqligi sezilmaydi, kichik to’lqinlar
uchun yaxshi namoyon
bo’ladi. Plank nazariyasiga asoslangan holda 1905 yilda Eynshteyn yorug’likning
kvant nazariyasini, Bor esa 1913 yilda atom tuzilishining kvant nazariyasini ishlab
chiqdi.
Eynshteyn nazariyasiga binoan yorug’lik kvant shaklida chiqariladi va
yutiladi. Ularni fotonlar deb atadi. Uning energiyasi E = h
, massasi
2
c
h
m
(4.23)
impulsi
c
h
P
. Foton kvazizarracha tezligi
s
, uning tinchlikda massasi yo’q. Agar
foton impulsga ega bo’lsa, yorug’lik yuzaga bosim berishi kerak.
Bu bosim
)
1
(
N
c
h
P
(4.24)
ifoda orqali aniqlanishi kerak. bunda
– qaytarish koeffisiyenti.
N – 1 sekundda tushuvchi fotonlar soni.
Bu bosimni tajribada Lebedev aniqladi. 1899) oynachada bosim,
qoraytirilganga
qaraganda ikki marta katta bo’ladi.
Plank gipotezasi fotoeffekt hodisasini tushuntirishda ham o’rinli bo’ldi.
