|
Kul va shlak chiqindilarini hosil bo‘lishi
|
| bet | 2/5 | | Sana | 11.10.2024 | | Hajmi | 32,29 Kb. | | #274489 |
Bog'liq diploma diplom 2Kul va shlak chiqindilarini hosil bo‘lishi
Ko‘mir - asl o‘simlik materialining biokimyoviy va fizik-kimyoviy o‘zgarish mahsulotlaridan hosil bo‘lgan ko‘p komponentli jins.Qattiq yonuvchi minerallar organik moddalarini shakllanishining turli geologik sharoitlarida o‘zgarishi tabiatda ko‘mirlarning ko‘p turlari, sinflari va navlarining mavjudligiga yordam beradi va ularning tarkibi keng doirada o‘zgarib turadi.
Ko‘mir kuli - qazib olinadigan yoqilg‘ining to‘liq yonishidan keyin hosil bo‘lgan yonmaydigan moddalarning qoldig’i.Kul va shlak turli kon hamda gorizontlardagi turli darajadagi ko‘mirni yoqish chiqindilari sifatida barqaror faza-mineralogik va kimyoviy tarkibga ega emas va granulometrik tarkibi bo‘yicha u nozik dispers (< 100 mikron) quruq holatdagi changli material sifatida tavsiflanadi. Tabiatda kul tarkibidagi kabi bir xil fazalarni miqdoriy jihatdan birlashtirgan xomashyo yo‘q[27].
Qozon pechlarida ko‘mirning yonishi natijasida hosil bo‘lgan ko‘mirning mineral massasi va yangi hosil bo‘lgan mineral fazalar asosan qozonlarning ishlashiga ta’siri nuqtai nazaridan o‘rganiladi (isitish yuzalarining shlaklanishi, isitish yuzalaridagi kulning eskirishi, suyuqlikning holati va boshqalar).Turli konlar va navlardan olingan ko‘mir kullari kimyoviy va faza-mineralogik tarkibi bo‘yicha sezilarli darajada farqlanadi. Hammasi bo‘lib kulda 150 dan ortiq minerallar topilgan va ulardan kvars va uning modifikatsiyalari, turli xil silikat va aluminosilikat fazalari,mullit,kaltsiylangan loy moddasi,magnit va magnit bo‘lmagan temir minerallari eng ko‘p miqdorda uchraydi. Karbonatlar, sulfatlar, aluminosilikatlar va boshqa ko‘plab minerallar kamroq miqdorda mavjud[30].
Ko‘mirning yonishi jarayonida kul hosil qiluvchi tarkibiy qismlarining evolyutsiyasi.Kulning yakuniy mineral tarkibini tog‘ri qayta qurish uchun yoqilg‘ining yonishi paytida yuzaga keladigan mineral moddaning fazaviy o‘zgarishlarini, shuningdek uning issiq tutun gazlari bilan o‘zaro ta’sirini aniq tushunish lozim.
Issiqlik elektr stantsiyalarida (IES) qattiq yoqilg’ini yoqish natijasida: ko‘mir,torf,slanes va boshqa yonuvchi materiallardan quyidagilar hosil bo‘ladi:
1.Uchuvchi kul-maxsus pnevmatik transport orqali siloslarga yoki tog’ridan-to‘g’ri iste’molchi transport vositalariga yuboriladigan elektr cho‘kindi yoki IES siklonlarida to‘planadigan chang.
2.Shlaklar-ko‘mir pechlarini tozalashdan keyin hosil bo‘lgan,katta bo‘laklarni ifodalovchi,namlikni o‘z ichiga olmaydigan shishasimon massa shaklidagi bloklardir.
3.Kul shlami-odatda nam tozalashdan keyin hosil bo‘ladi va bu mayda uchuvchi kulning suvli suspenziyasi hisoblanadi.
Kul chiqindilari bir vaqtning o‘zida aholi punktlari va sanoat korxonalaridan qattiq maishiy chiqindilarni yo‘q qilish joyiga aylanadi. Uchuvchi kul (keyingi o‘rinlarda zoloshlak deb yuritiladi) - odatda mikron fraktsiyalaridan 0,14 mm gacha bo‘lgan o‘lchamdagi zarralardan iborat nozik dispersli material.Kul issiqlik elektr stantsiyalarida qattiq yoqilg’ining yonishi natijasida hosil bo‘ladi va elektr cho‘ktirgichlar tomonidan ushlanadi,so‘ngra ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun kul kollektori yordamida quruq holatda olinadi yoki suv va shlak bilan birga kul chiqindisi saqlash joyiga yuboriladi. Ba’zi issiqlik elektr stansiyalari kuniga 2000 tonnagacha zoloshlak yig’iladi.Zoloshlakning miqdori har xil bo‘lishi mumkin ishlab chiqarilgan bir kilovatt-soat elektr energiyasi uchun 30 dan 300 g gacha. Sanoat qozonlarining pechlarining pastki qismida zoloshlak(oz miqdorda) yig’iladi, so‘ngra tutun mexanik tozalanadi.Quruq kul saqlash va gomogenlash uchun uchastkada yig’iladi, so‘ngra bunkerlarga yuboriladi, u yerdan ko‘pincha tanklarda (yo‘l, temir yo‘l,) olib tashlanadi. Tashish va saqlash vaqtida yuklash va tushirish operatsiyalarini yengillashtirish uchun kul ba’zan suv bilan namlanadi(10-20%ga). U to‘g’ridan-to‘g’ri iste’molchiga yoki qayta ishlatish uchun o‘choqqa yuboriladi. Ba’zan kul ko‘p miqdorda suv (30%) bilan namlanadi va bu holda u suyuqlik sifatida to‘xtatilgan zarrachalar bilan quvur liniyalari orqali tashiladi va cho‘ktirgichlarda yig’iladi. Kamdan kam hollarda kul siklon tipidagi qozonlarga sinterlash uchun yuboriladi. Keyin yuqori o‘choq shlaklarini granulyatsiya qilishda bo‘lgani kabi tezda suvda sovutiladi. Eritilgan kul shu tarzda olinadi. Bunday kulning afzalligi shundaki, uning deyarli to‘liq yonishning yo‘qligi, ammo ularning donalarining o‘lchami kulga qaraganda ancha yuqori (eritilgan kul uchun 0,5-3 mm, kul uchun 1-200 mikron).Ushbu usul yordamida kulni qayta ishlaydigan issiqlik elektr stantsiyalari ayniqsa Germaniya va AQShda keng tarqalgan.
Kulning tasnifi GOST 25818-91 ga muvofiq, yoqilgan ko‘mir turiga ko‘ra barcha kullar quyidagilarga bo‘linadi:
- antrasit, yarim antrasitni yoqishdan hosil bo‘lgan antrasit va yog’siz ko‘mir
- toshni yoqish natijasida hosil bo‘lgan ko‘mir, yog’siz ko‘mirdan tashqari
- qo‘ng’ir ko‘mirni yoqish natijasida hosil bo‘lgan qo‘ng’ir ko‘mirtosh
Kimyoviy tarkibiga ko‘ra kulning quidagi turlari mavjud:
kislotali-antrasit, ko‘mir va qo‘ng’irtosh, tarkibida 10% gacha kalsiy oksidi mavjud;
asosiy-og’irligi bo‘yicha 10% dan ortiq kalsiy oksidi bo‘lgan jigarrang kul
Sifat ko‘rsatkichlariga ko‘ra kullar 4 turga bo‘linadi:
I- og’ir va yengil betondan yasalgan temir-beton konstruktsiyalar va buyumlar uchun;
II - og’ir va yengil beton, ohaklardan tayyorlangan beton konstruktsiyalar va buyumlar uchun;
III - uyali betondan tayyorlangan mahsulotlar va konstruktsiyalar uchun;
IV - o‘ta og’ir sharoitlarda (gidrotexnika inshootlari, yo‘llar, aerodromlar va boshqalar) ishlaydigan beton va temir-beton buyumlar va inshootlar uchun.
|
| |
