|
Kul va shlakning fizik va kimyoviy xususiyatlari
|
| bet | 4/5 | | Sana | 11.10.2024 | | Hajmi | 32,29 Kb. | | #274489 |
Bog'liq diploma diplom 2Kul va shlakning fizik va kimyoviy xususiyatlari.
Kulning tuzilishi va tarkibi bir vaqtning o‘zida ta’sir qiluvchi omillarning butun majmuasiga bog’liq:yondiriladigan yoqilg’ining turi va morfologik xususiyatlari, uni tayyorlash paytida maydalashning nozikligi, yoqilg’ining mineral qismining kimyoviy tarkibi, yoqilg’i yonish zonasidagi harorat,bu zonada zarrachalarning yashash vaqti va boshqalar.Kalsiy alyuminatlar va ferritlar gidratsiyaga qodir minerallardir.Suv bilan aralashtirilganda, bunday komponentlarni saqlagan kullar o‘z-o‘zidan qotishi va qattiqlashishi mumkin.Ular odatda erkin holda kalsiy oksidi va magniy oksidini o‘z ichiga oladi. Kulning kimyoviy mineral-fazali tarkibi, tuzilishi va xossalari yoqilg’ining mineral qismining tarkibiga, uning issiqlik qiymatiga, yonish rejimiga,ularni yig’ish va olib tashlash usuliga bog’liq. Yuqorida mineral aralashmalarda yonish paytida o‘zgarishlarga uchraydi; ularda murakkab fizik-kimyoviy jarayonlar sodir bo‘lib silikatlar va aluminosilikatlarning kimyoviy bog’langan suvlari ajralib chiqadi, karbonatlar parchalanadi.Reaksiyalar qattiq fazada sodir bo‘lishi bilan birga erish, kristallanish, shisha hosil bo‘lishi va boshqalar jarayonlar sodir bo'ladi.Shuning uchun issiqlik elektr stansiyalarining kullari murakkab kimyoviy va mineralogik tarkibga ega.
Kulning kimyoviy tarkibi asosan undagi SiO2 va Al2O3 bilan farq qiladi.Bundan tashqari, kul va shlak Fe2O3,CaO,MgO,Na2O,K2O,TiO2,SO3va boshqa moddalarni o‘z ichiga oladi.Yoqilg’i turiga va uning yonish shartlariga qarab,kulda yonmagan organik yoqilg’i zarralari bo‘lishi mumkin.
Kulning eng muhim fizik xususiyatlari bu don tarkibi,massaviy va haqiqiy zichligi, suv bilan to‘yinganligidir.Don tarkibi yoqilg’ining turiga, uni yoqish uchun tayyorlashga,yonish rejimig qarab belgilanadi. Quruq kulni olib tashlash jarayonida katta zarralar siklonlar tomonidan, kichiklari esa elektr cho‘ktirgichlar tomonidan ushlanadi. Bunday holda, elektrostatik cho‘ktirgichning har bir maydonida kulning ma’lum bir qismi yig’iladi. Bunday holda, ajralish ham kimyoviy tarkibi, ham fazasi bo‘yicha sodir bo‘ladi.Eng kichik kul fraksiyalarida sferik shishasimon zarrachalarning maksimal miqdori mavjud.Kul donalari qanchalik katta bo‘lsa, yig’ilgan qo‘pol,g‘ovakli zarrachalarning tarkibi shunchalik yuqori bo‘ladi.Kulning og’irligi (haqiqiy zichligi) 1,75 dan 3,5 g/sm3 gacha, o‘rtacha 2,1-2,4 g/sm3 atrofida bo‘ladi.
Kimyoviy tarkibiga ko‘ra kul asosiy,kislotali va neytralga bo‘linadi.Asosiy kul gidravlik faol komponentlarni o‘z ichiga oladi va mustaqil bog’lovchi hisoblanadi. Kislotali kul odatdagi puzolarning xususiyatlariga ega va faol mineral qo‘shimchalar sifatida ishlatilishi mumkin. Yoqilg’i kuli, qoida tariqasida, suv bilan bevosita ta’sirlashmaydi.Bu faqat kalsiy va magniyning erkin oksidlarini o‘z ichiga olgan kul uchun xosdir. Kulning amorf komponentlari puzolon faolligiga ega, ya’ni, oddiy haroratlarda kalsiy gidroksidini bog’lash, erimaydigan birikmalar hosil qilish. Ular to‘planganda, ohak yoki portland sementining kul bilan aralashmalaridan bog’lovchilarni gidravlik jihatdan qattiqlashtirish mumkin bo‘ladi. Kul tarkibidagi puzolan faolligi loydan pishiriladigan mahsulotlarga ega: amorflangan loy moddasi, metakaolinit, amorf SiO2,va Al2O3.Ularning kaltsiy gidroksidiga nisbatan reaktivligi har xil bo‘lib, yoqilg’i yonishi paytida kaolinit gillarining harorat o‘zgarishiga bog’liq. Katta o‘ziga xos sirt maydoniga ega metakaolinit A12O3x2SiO2 Ca(OH) ga faol reaksiyaga kirishadi,normal haroratlarda kalsiy gidrosilikatlar va gidrogelenit hosil bo‘lishi bilan.Yuqori haroratlarda hosil bo‘lgan amorf SiO2 ning faolligi Al2O3 sezilarli darajada kamroq, bu yangi hosilalar - mullit, kristoballitning sintezlanishi va kristallanishi tufayli o'ziga xos sirt maydonining keskin kamayishi bilan izohlanadi. Loy minerallarini yuqori haroratda sintezlash va eritish ularning o‘ziga xos sirt maydonini va shunga mos ravishda faolligini keskin kamaytiradi. Natijada, kulning shisha fazasi oddiy haroratda faol emas. Yoqilg’i yonish haroratining ruxsat etilgan chegaradan oshishi ko‘pchilik yoqilg’i kulining faolligini pasayishiga olib keladi. Kulning biriktiruvchi xususiyatlarni namoyon qilish qobiliyatini belgilovchi asosiy mezon erkin yoki bo’langan shaklda kalsiyning mavjudligi hisoblanadi.
Shu bilan birga, quyidagi mezonlar qo'llaniladi:
- asoslilik moduli (gidrosilikat moduli) MO, asosiy oksidlar yig’indisining kislotali oksidlar yig’indisiga nisbatini ifodalaydi:
MO = (CaO + MgO + K2O + Na2O):(SiO2+ A12O3)
- nisbatni ko‘rsatuvchi silikat (kremniyli) modul MSi-alyuminiy va temir oksidlarining umumiy tarkibining boshqa oksidlar bilan reaksiyaga kirishadigan kremniy oksidi nisbatini ko‘rsatadi:
MSi = SiO2:(A12O3+ Fe2O3)
|
| |
