|
Kul va shlak chiqindilarini qayta ishlash ahamiyati va ularning atrof-muhitga ta’siri
| | bet | 3/5 | | Sana | 11.10.2024 | | Hajmi | 32,29 Kb. | | #274489 |
Bog'liq diploma diplom 2Kul va shlak chiqindilarini qayta ishlash ahamiyati va ularning atrof-muhitga ta’siri
Issiqlik va elektr energiyasi ishlab chiqarishda qattiq organik yoqilg’idan foydalanish, ularning yonish mahsulotlarini utilizatsiya qilish ekologiyasi va iqtisodiyoti masalalari nafaqat mamlakatimizda, balki jahon amaliyotida ham dolzarb muammo bo‘lib bormoqda.Sanoat chiqindilari, xususan, kul va shlak chiqindilarining paydo bo‘lishi bir qator qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Ulardan biri bu atrof-muhitning buzilishi. Bundan tashqari, yangi chiqindilarni yo‘q qilish nuqtayi nazaridan vaqt o‘tishi bilan kul chiqindilari tugaydi. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, Angren issiqlik elektr stansiyasining kul ombori hududida joylashgan chiqindilar massasi tahminan 15 million tonnani tashkil qiladi. Bu muammoni hal qilish kul va shlakni to‘liq kompleks qayta ishlashdan iborat bo‘lib, qurilish materiallari guruhini ishlab chiqarish, ko‘mirlar hosil bo‘lishining geologik tarixi davomida to‘plangan bir qancha qimmatli elementlarni, masalan, sirkoniy, ittriy, nodir yer va boshqa metallarni ajratib olishdir. IESlarning kul va shlak chiqindilari yo‘l qurilish ishlarida, ko‘pikli gazbeton va g’ishtlarni ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin. Kul va shlak materiallari qum ,kengaytirilgan loy va ezilgan tosh kabi xomashyoni almashtirishi mumkin. Shuningdek IESning kul va shlak chiqindilarini noyob elementlarning potentsial manbai deb ham hisoblash mumkin.
Hozirgi vaqtda amaldagi ekologik qonunchilikka muvofiq yoqilg’i-energetika kompleksi korxonalari tomonidan issiqlik elektr stansiyalarining kul va shlak chiqindilari hosil bo‘lishi va utilizatsiyasi bo‘yicha atrof-muhitni ifloslantirganlik uchun haq to‘laydi.Kul va shlak tabiiy muhit uchun xavfli 5-sinf sifatida tasniflangan bo'lsa ham, ekologik to‘lovlar juda muhim va yondirilgan ko‘mir ulushi ortishi bilan ular yanada oshishi mumkin.Qurilish materiallarining afzalliklarini sifatga bo‘lgan zamonaviy talablar bilan birlashtirgan yangi materiallarga bo‘lgan ehtiyoj kundan kunga oshmoqda.Uy-joy qurilishining rivojlanishi va binolarning me’moriy va badiiy ko‘rinishiga qo‘yiladigan talablarning ortishi munosabati bilan dekorativ pardozlash materiallariga talab ortib bormoqda.Boshqa tomondan, issiqlik elektr stansiyalari tomonidan har yili ishlab chiqariladigan katta miqdordagi kuldan foydalanish,hududlar tuprog’i va suvini ifloslantirish muammosi mavjud.Shu sababli, kuldan qurilish materiallarining tarkibiy qismi sifatida foydalanish nafaqat qurilish mahsulotlarining narxini pasaytirish, balki ekologik vaziyatni yaxshilash imkonini beradi.Qayd etilganidek, kul chiqindilarining changlanishi natijasida atrof-muhit ifloslanishi inson salomatligiga, shuningdek, qishloq xo‘jaligi yerlarining unumdorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.Yuqori dispersli tuproqlar past filtratsiya bilan birga zaharli elementlarni o‘zlashtirish qobiliyatiga ega, shuning uchun ba’zi hollarda bunday tuproqlarning faolligi zararli moddalarning so’rilishi uchun kul bo‘g’inining butun faoliyati davomida yetarli bo‘ladi. Kul va shlakli chiqindixona yuzasidan puflangan kulning salbiy ta’siri atmosfera havosi va tuproqdagi ma’lum konsentratsiyalarda namoyon bo‘ladi va bu omil bir qator shartlarga bog’liq.Masalan: kul va shlak chiqindisining yer sathidagi maydoni va balandligi; ustun shamollar yo‘nalishi bo‘yicha kul va shlak chiqindilarining konfiguratsiyasi; shamol tezligi va yilning quruq issiq davrida shamolli kunlar soni; kul va shlakning fraksionar tarkibi va namligi. Kul va shlakli chiqindixona yuzasidan atmosferaga kiradigan kulning tarqalishini o‘rganish va hisob-kitoblar shuni ko‘rsatadiki, kuchli shamolda kulning maksimal ruxsat etilganidan oshib ketadigan konsentratsiyasi axlatxona chetidan 4 km gacha bo‘lgan masofada kuzatilishi mumkin.Kul va shlak chiqindilarining tabiiy muhitga salbiy ta’sirini bartaraf etish uchun ularni meliorativ (konservatsiya) qilish amalga oshiriladi.Eng jiddiy va murakkab muammolardan biri yer osti va yer usti suvlarini zaharli kimyoviy elementlar va ularning birikmalari bilan ifloslanishidan himoya qilishdir.Oqim suvining yer osti oqimiga salbiy ta’sirini maksimal darajada susaytirishni ta’minlash uchun kul yig’ish joyini to‘g’ri tanlash kerak.Suv o‘tkazuvchanligi past bo‘lgan va suv omborlari,suv oqimlaridan maksimal masofada joylashgan yuqori dispersli tuproqlardan tashkil topgan hududlar afzal ko‘riladi.Yangi qurilgan va kengaytirilgan kul chiqindilarining barcha loyihalarida kul chiqindilarini va yer osti suvlarining haqiqiy ifloslanish darajasini kuzatish uchun,ifloslanishning eng ehtimoliy manbalaridan ishlaydigan uchastkalarga joylashtirilgan kuzatuv quduqlari majmuasini ta’minlash kerak.
|
| |
