146
Tok chulg‘amining qarshiligi qancha kichik, kuchlanish chulg‘amining qarshiligi esa
qancha katta bo‘lsa, o‘lchash xatoligi shuncha kichik bo‘ladi. Vattmetrning o‘lchash
diapazonini kengaytirish uchun
Rq qarshilik ulanadi.
2.8 – chizma. O‘zgarmas tok zanjirlarida quvvatni o‘lchash sxemasi
Vattmetr doimiysi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
N
I
U
S
n
n
n
/
)
(
(2.7)
bu yerda: N – asbob daraja bo‘laklarining soni.
2.3. Qayta tiklanadigan energiya manbalarining
ekologik va iqtisodiy samaradorligi
Qayta tiklanadigan energiya manbalari (quyosh, shamol, biogaz)
asosida
ishlaydigan qurilmalar o‘zining iqtisodiy va ekologik samardorligi bilan baholanadi.
Samardorlik shu qurilmalardan olingan foyda, qurilmaga qilingan sarf xarajatlarning
yilligi hisoblanib samaradorlik aniqlanadi. Misol uchun biogaz olish, bioo‘g‘it olish
qurilmani iqtisodiy va ekologik samaradorligini tahlil qilaylik.
Ko‘p hollarda biogaz qurilmalarining bosh mezoni sifatida biogaz olish va ishlab
chiqarish ko‘zda tutiladi. Biogaz qurilmalari go‘ng va
undan chiqadigan oqavalarni
qayta ishlaydigan qo‘shimcha uskuna sifatida qaralsa, shu tufayli uni qurish va
ishlatish, go‘ngni
zararsizlantirish, o‘g‘it ishlab-chiqarish hamda atrof-muhit
muhofazasining bir qismi sifatida qaralib, unga ketadigan xarajatlar, aytilgandek bo‘lib
hisoblanganda, albatta, bu qurilmalar katta iqtisodiy samara bera oladi.
Biogaz texnologiyalarni barpo etishda ham mablag‘ muammosi mavjud. Mablag‘
yetarli bo‘lsa, mukammal biogaz texnologiyalarini barpo etib,
uni ishga tushirish
muammo emas. Yurtimizda biogaz qurilmasini barpo etish yangilik bo‘lib, yaqinda
147
kirib kelgani va keng miqyosda tarqalmaganligi, hali
yurtimiz aholisi chiqindi
mahsulotlaridan biogaz olinishni va shu asosda elektr energiya, o‘g‘it olish mumkinligi
haqida to‘liq tasavvurga ega emas, biogaz ishlab chiqarish orqali ko‘plab foyda olish
mumkinligini ham bilishmaydi. Biogaz haqida, uning foydasi haqida tasavvurga ega
bo‘lmagan shaxslar o‘z mablag‘larini biogaz qurilmasini barpo etishga sarflamaydilar.
Shuning uchun ham yurtimiz aholisini biogaz istiqbollari bilan yaqindan
tanishtirishda joylarda kichik bo‘lsa–da, biogaz qurulmalarini barpo etish,
undan
biogaz chiqayotganini va yuqori sifatli o‘g‘it olinayotganini namoyish qilish kerak.
Hamda 2 - 3 dona qoramol va 20 - 30 dona tovuq boqish imkoniyatiga ega bo‘lgan
qishloq aholisi uchun ham, alohida xo‘jaligida kichik biogaz qurilmasi barpo etish
mumkinligini ko‘rsatish, mablag‘ jihatdan juda arzonga tushishini ta’kidlash lozim.
Mukammal uskunalar bilan jihozlangan texnologiyalar qanchalik ko‘p bo‘lsa,
shunchalik tez foyda beradi, lekin katta hajmdagi biogaz texnologiyasi uchun juda ko‘p
mablag‘ kerak bo‘ladi.
Umuman barcha mukammal biogaz qurulmalari sarflangan xarajatni 4 - 5 yil
ichida to‘liq qoplab, foyda bera boshlaydi.
Chet el mamlakatlarida biogaz qurilmalarini barpo etib beruvchi xususiy firmalar
mavjud. Bu firmalarning qurulma qurish narxi juda yuqori hisoblanadi.
Biogaz texnologiyalarini
chetdan olib kelmasdan, respublikamiz olimlari bilan
fermerlar hamkorlikda barpo etishsa, ancha arzonga tushadi. 10
3
m
hajmga ega biogaz
qurilmasining tannarxi quyidagi 2.1 - jadvalda keltirib o‘tilgan.
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 10
3
m
li biogaz qurilmasining tannarxi 5 mln.
so‘mni tashkil qilmoqda. Agar bu qurilmaga gazgolder, kompressor, gazli reduktor,
elektrokontaktli
monometr, o‘rnatib yanada mukammallashtirilganda, chet el
firmalari qurub beradigan qurulmalarga nisbatan tannarxi ancha arzonga tushadi.
Bizning 10
3
m
hajmli biogaz qurilma 5000 bosh son parrandaga to‘g‘ri keladi.
