|
Nerv sistemasi tiplarining kelib chiqishi
|
| bet | 272/314 | | Sana | 15.01.2024 | | Hajmi | 3,55 Mb. | | #138209 |
Bog'liq O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta\'lim Nerv sistemasi tiplarining kelib chiqishi.
Nerv sistemasining umumiy tiplari kelib chiqishi yuzasidan mulohaza yuritilganda, albatta I.P.Pavlovning ta'limotini eslash maqsadga muvofiqdir, chunonchi irsiyat yo’li bilan shartlangan tip-bu genotip demakdir. Hozirgi davrda nerv sistemasining umumiy tipi (genotip) irsiyatga bog’liq ekanligi haqidagi ma'lumotlar, juda ko’p bo’lib, ular qiyosiy jihatdan hayvonlarni o’rganish natijasida topilgandir.
Temperamentning tipologiyasi mobodo insonlar temperamentlari bo’yicha qiyoslansa, u holda uning xususiyatlari jihatidan o’zaro o’xshash shaxslarning guruhi mavjudligi namoyon bo’ladi. Bu asnoda eramizdan oldingi davrda ham temperament tiplari to’g’risida materiallar to’plangan.
I.P. Pavlov ta'limoti bo’yicha nerv sistemasi tiplarining va Gippokrat ta'limoti bo’yicha temperamentning o’zaro munosabatlari
Temperament tiplari
|
Нерв системасининг
кучи
|
Nerv tizimining muvozanati
|
Nerv tizimining ildamligi
|
Xolerik
|
Kuchli jo'shqin
|
Muvozanatsiz qizg'in
|
Serharakat
|
Sangvinik
|
Kuchli serharakat
|
Muvozanatli
|
Serharakat
|
Flegmatik
|
Kuchli vazmin
|
Muvozanatli
|
Inert (sust)
|
Melanxolik
|
Kuchsiz
|
Muvozanatsiz tormozli
|
Serharakat yoki inert
|
Ularda temperament tipi deyilganda, insonlarning muayyan guruhlarini tavsiflovchi psixik xususiyatlarning yig’indisi (majmuasi) tushuniladi. Hozirgi davrda temperament tipi deganda, ma'lum insonlar guruhi uchun umumiy bo’lgan xususiyatlarning sodda majmuasi emas, balki mazkur xususiyatlarning qonuniy, zaruriy o’zaro bog’liqligi tushuniladi. Temperament tipini tavsiflovchi xususiyatlarning qonuniy tarzda o’zaro bog’liqligi quyidagicha aks etishi mumkin.
Nerv sistemasi va temperamentning bog'liqligi
Nerv tizimining turlari
|
Kuchli
|
|
|
Kuchsiz
|
|
|
Jonli
|
Inert
|
|
Nerv jarayonlari xususiyatlari
|
Kuch Vazminlik harakatlanish
|
Kuchli
Harakatlanish
|
Kuchli
Harakatlanish
|
Kuchli
Sust
|
Kuchsiz
Harakatchan yoki sust
|
Temperament
|
|
Xolerik
|
Sangvinik
|
Flegmatik
|
Melanxolik
|
Temperament va psixik reaksiyaning bog'liqlig
|
Reaktsiya
|
|
Temperament
|
Tezkorlik
|
Kuch
|
Sangvinik Xolerik Flegmatik
Melanxolik
|
Tez Tez Sekin
|
o'rta
haddan tashqari
kuchli
|
Temperament tiplarining psixologik tavsifi quyidagi muhim xususiyatlar yordami bilan aniqlanishi mumkin va ularning psixologik tavsifini quyidagi jadvalda ko’rishimiz mumkin.
-
Temperament tiplarining psixologik tavsifnomasi
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Senzitivlik
|
|
Reaktivlik
|
|
Faollik
|
|
Reaktivlik va faollikning o'zaro munosabati
|
|
Reaksiya tempi
|
|
Harakatlarning silliqligi (qotib qolganligi)
|
|
Ekstraverlik va intraventlik
|
Senzitivlik (lotincha Sensus - sezish, his qilish degan ma'no anglatadi). Senzitivlik yuzasidan insonda birorta psixik reaksiyani hosil qilish uchun zarur bo’lgan o’ta kuchsiz tashqi taassurot kuchiga qarab mulohaza yuritiladi, jumladan, sezgilarning paydo bo’lishi uchun kerak qo’zg’ovchining ozgina kuchi (ularning quyi chegarasi), ehtiyojlar qondirilmasligining sezilar-sezilmas darajasi (shaxsga ruhiy azob beruvchi) mujassamlashadi.
Reaktivlik. Bu to’g’rida aynan bir xil kuch bilan ta'sir etuvchi tashqi va ichki taassurotlarga shaxs qanday kuch bilan emosional reaksiya qilishiga qarab munosabat bildiriladi. Reaktivlikning yorqin ro’yobga chiqishi-emosionallik, ta'sirlanuvchanlikda ifodalanishidir.
Faollik. Bu borada inson qanday faollik darajasi bilan tashqi olamga ta'sir etishi va maqsadlarni amalga oshirishda ob'ektiv hamda sub'ektiv qarama- qarshiliklarni faollik bilan engishga qarab fikr yuritiladi.
Reaktivlik bilan faollikning o’zaro munosabati. Odamning faoliyati ko’p jihatdan nimaga bog’liqligiga binoan, chunonchi tasodifiy tarzdagi tashqi va ichki sharoitlarga (kayfiyatga, favquloddagi hodisalarga) yoki maqsadlarga, ezgu niyatlarga, xohish-intilishlariga ko’ra fikr bildirish nazarda tutiladi.
Reaksiya tempi. Turli xususiyatli psixik reaksiyalar va jarayonlarning kechish tezligiga, nutq sur'atiga, farosatliligiga, aql tezligiga asoslanib xulosa chiqariladi.
Harakatlarning silliqligi va unga qarama-qarshi sifat rigidlik (qotib qolganlik), shaxsning o’zgaruvchan tashqi taassurotlarga qanchalik engillik va chaqqonlik bilan muvofiqlashishiga (silliqlik bilan moslashishga), shuningdek, uning xatti-harakatlari qanchalik sust va zaifligiga (rigidligi qotib qolganligicha) nisbatan baho berishdan iboratdir.
Ekstravertlik va introvertlik. Shaxsning faoliyati va reaksiyasi ko’p jihatdan
kechinmalarga bog’liq, chunonchi favqulotdagi tashqi taassurotlarga (ekstravertlik) yoki aksincha, timsollarga, tasavvurlarga (introvertlik) taalluqligiga asoslangan holda munosabat ifodasidir.
Temperament tiplarining tavsifnomasi
Turli temperament tipiga mansub insonlarda har xil xarakter xususiyatlari, shaxs sifatlari, holatlari ro’y beradi. Temperament tiplariga mos xususiyatlarni muhimlari quyidagi jadvalda aks ettiriladi.
BEQAROR
|
| |
