Mahsulot birligining ishlab chiqarish xarajatlari tahlili
Xarajat moddalari
|
Korxona 1
|
Korxona 2
|
Mahsulot birligi uchun sarflangan xarajat,
so‘mda
|
Jamiga nisbatan salmog‘i,
%
|
Mahsulot birligi uchun sarflangan xarajat,
so‘mda
|
Jamiga nisbatan salmog‘i,
%
|
1. Xomashyo va
materiallar xarajati
|
304
|
27,6
|
231.7
|
22,5
|
2. Yarimfabrikat xarajatlar
|
100
|
9,0
|
154.5
|
15,0
|
3. Yoqilg‘i va energiya
xarajatlari
|
62
|
5,6
|
63.9
|
6,2
|
4. Ish haqi xarajatlari
|
273
|
24,8
|
219.4
|
21,3
|
5. Ijtimoiy sug‘urta
ajratmalari
|
55
|
5,0
|
55.6
|
5,4
|
6. Brakdan ko‘rilgan zarar
|
25
|
2,3
|
30.9
|
3,0
|
7. Boshqa ishlab chiqarish
xarajatlari
|
281
|
25,7
|
274
|
26,6
|
Jami ishlab chiqarish xarajatlari
|
1100
|
100,0
|
1030
|
100,0
|
Jadval ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, «A» mahsulotini ishlab chi- qarish uchun sarflangan xarajatlar ikkinchi korxonada birinchi korxo- naga qaraganda 70 so‘m iqtisod qilingan. Har bir xarajat moddasini bir- biri bilan taqqoslash ularning strukturasini o‘rganish tufayli shunday xulosaga kelish mumkin: 2-korxonada chetdan keltirilgan yarimfabrikat, tayyor detall va mahsulotni boshqa qismlari 1-korxonaga nisbatan ko‘proq keltirilishi mahsulot tannarxidagi mehnat haqi xarajatlarini ulushini 1-korxonadagi 24,8 foizdan 2-korxonada 21,3 foizga qisqar- tirishga erishilgan. Shu tufayli 2-korxonada strukturaviy o‘zgarishlar tufayli tannarx 70 so‘mga pasaygan.
Mahsulot tannarxini pasaytirish rezervlarini aniqlash usuli
Korxona bo‘yicha mahsulot tannarxini pasaytirish maqsadida mahsulotning ayrim turlari kalkulatsiya moddalarini rejadagi ko‘rsatkichlar bilan taqqoslash orqali ortiqcha xarajatga yo‘l qo‘yilish sabablari aniqlanadi va ularni pasaytirish yo‘llari belgilanadi.
Bir xil ixtisosga ega bo‘lgan korxona ma’lumotlari bilan ham taqqoslash orqali korxonani erishgan yutuq va kamchiliklari aniqlanadi. Mahsulot birligi tannarxi quyidagi formula asosida aniqlanadi:
S1
A1 VBP1
B1 ,
bunda S1 - mahsulot birligi tannarxi;
A1 - doimiy xarajat summasi;
VBP1
mahsulot ishlab chiqarish hajmi;
B1 - mahsulot birligi tannarxidagi o‘zgaruvchan xarajat.
jadval
«A» turdagi mahsulot tannarxiga tegishli manbalar
Ko‘rsatkichlar
|
Shartli belgi
|
Reja
|
Haqiqatda
|
Rejadan farqi
|
1. Mahsulot hajmi, dona
|
VBP1
|
6760
|
6040
|
-720
|
2. Doimiy xarajatlar, ming so‘m
|
A1
|
7912
|
8056
|
+144
|
3. O‘zgaruvchan xarajatlar, so‘m
|
B1
|
3800
|
4100
|
+300
|
4. Mahsulot birligi tannarxi, so‘m
|
C1
|
4970,4
|
5433,7
|
+463,3
|
Mahsulot birligi tannarxi
Reja bo‘yicha
7912 3800 4970,4
6760
so‘m
Haqiqatda
8056 4100 5433,7 so‘m
6040
jadval
Mahsulot birligi tannarxiga omillar ta’sirini zanjirli bog‘lanish
usuli orqali aniqlash
Almashuv davriyligi
|
Omillar
|
Muhsulot birligi tannarxi, S1
|
VBP1
|
A1
|
B1
|
I - reja
|
Reja
6760
|
Reja
7912
|
Reja
3800
|
Reja
4970,4
|
II – shartli №1
|
Haq
6040
|
Reja
7912
|
Reja
3800
|
Shartli №1
5110
|
III – shartli № 2
|
Haq
6040
|
Haq
8056
|
Reja
3800
|
Shartli №2
5133,7
|
IV – haqiqatda
|
Haq
6040
|
Haq
8056
|
Haq
4100
|
Haqiqatda
5433,7
|
Mahsulot birligi tannarxini rejadan farqi
5433,7 4970,4 463,3
Shu jumladan:
mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishi
5110 4970,4 139,6
so‘m;
doimiy xarajat summasining o‘zgarishi
5133,7 5110 23,7 so‘m;
d) o‘zgaruvchan xarajat summasining o‘zgarishi
5433,7 5133,7 300
so‘m.
Hisob-kitoblar to‘g‘riligini tekshirish:
139, 6 23, 7 300 463, 3 so‘m.
5433, 7 4970, 4 463, 3 so‘m.
Mahsulot tannarxini pasaytirishning (R S )
quyidagilardan iborat:
asosiy manbalari
korxonaning ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq foydalanish tufayli mahsulot hajmini oshirish (R VBP) ;
mehnat unumdorligini oshirish, xomashyo, material, elektr energiya, yoqilg‘i, uskunalardan iqtisod rejimiga rioya qilgan holda foydalanish, unumsiz xarajatlarni bartaraf etish, brakka yo‘l qo‘ymaslik
hisobiga ishlab chiqarish xarajatlarini ( P 3) qisqartirish.
Mahsulot birligi tannarxini pasaytirish rezervi formula orqali quyidagicha aniqlanadi.
R S S
3 1 P 3 3 q 3 1
1
b
Bunda:
VBP1 R VBP VBP1
Sb , S1
mahsulot birligini ko‘zlangan va haqiqiy tannarxi;
31 - mahsulot ishlab chiqarish uchun haqiqatda qilingan xarajat;
3q - mahsulot hajmini oshirish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlar;
VBP1 R VBP - haqiqatdagi ishlab chiqarilgan mahsulot va mahsulot
ishlab chiqarishni oshirish rezervi.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish rezervi – ishlab chiqarish dasturi bajarilishini tahlil etish orqali aniqlanadi. Mahsulot hajmini ortishi tufayli xarajatlarni o‘zgaruvchan qismi (ishchilarning ish haqi, material xarajatlari va boshqa xarajatlar) ortgan holda, xarajatlarni o‘zgarmas qismi turg‘un holatda saqlanadi va shu tufayli tannarxni pasa- yishiga erishiladi.
Xarajatlarni qisqartirish rezervi har bir xarajat moddalari bo‘yicha innovatsiyani (yangi texnika, ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash, mehnatni tashkil etishni takomillashtirish), pullash orqali ish haqi, xomashyo, material, energiyalarni qisqartirilishiga erishiladi.
Mehnat haqi xarajatlaridan iqtisod ( R 3P ) mahsulot mehnat
sig‘imini pasaytirishga qaratilgan choralarni qo‘llashgacha
(TEo ) va
qo‘llashdan so‘ng aniqlangan mahsulot mehnat sig‘imi (TE1 ) ni farqi
rejadagi bir soatlik ish haqi ( OTpl ) va reja bo‘yicha mahsulot hajmi
(VPBPl )
ko‘paytmalaridan hosil bo‘ladi
R 3 P ε ( TE1 TEo ) OTPl VPBPl
Materiallar xarajatini qisqartirish rezervlari (P M 3)
rejalashti-
rilgan mahsulot hajmi bo‘yicha material xarajatlarini pasaytirish rezervlari yangi texnologiya va boshqa choralarni qo‘llash orqali quyidagicha aniqlanadi.
R M 3 ε (YR1 YRo ) VBRPl TsPl ,
bunda
YR1 , YRo
innovatsiya choralarini qo‘llashga qadar, qo‘llash-
dan keyin mahsulot birligi uchun materiallar xarajati;
TsPl
rejadagi material bahosi.
Asosiy vositalarni saqlash xarajatlarini qisqartirish rezervlari,
keraksiz, ortiqcha, ishlatilmay kelinayotgan bino, mashina, uskunalarni
sotish, uzoq muddatli ijaraga berish orqali rezervlar
(P OC)
asosiy
vositalarni dastlabki qiymatini uning amortizatsiya normasi (NA) ga ko‘paytmasidan hosil bo‘ladi.
P A ε (P OCi NAi )
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish rezervlari bo‘yicha qo‘shimcha xarajatlar mahsulotning har bir turi bo‘yicha aniqlanadi. Bunday xarajatlarga qo‘shimcha ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarflangan ortiqcha ish haqi, xomashyo, material, energiya va mahsulot hajmiga bog‘liq boshqa o‘zgaruvchan xarajatlar kiradi. Qo‘shimcha xarajatlar mahsulotning har bir turi bo‘yicha aniqlangan rezervlar haqiqatdagi o‘zgaruvchan xarajatlar ulush darajasiga ko‘paytmasidan hosil bo‘ladi.
3q P VBPi bi1
Misol, A mahsulotini ishlab chiqarish hajmi 13300 dona, uni oshirish rezervi – 1500 dona, jami ishlab chiqarish uchun qilingan
xarajat - 63840 ming so‘m; xarajat moddalarini qisqartirish rezervlari – 2130 ming so‘m; qo‘shimcha ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarflangan ortiqcha o‘zgaruvchan xarajatlar – 4890 ming so‘m (1500.3260), demak, mahsulot birligi tannarxini pasaytirish rezervi 0,3 ming so‘mni tashkil etadi.
R S 63840 2130 4890 63840 4, 5 4,8 0,3
13300 1500 13300
Rezervlarni bunday tartibdagi hisob – kitobi mahsulotning har bir turi, imkoniyat chegarasida innovatsiya choralari bo‘yicha ham alohida aniqlanishi maqsadga muvofiqdir.
|
