O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi a. D. Abdazimov, Е. O‟ljayev, N. N. Omonov

51 
1.1-jadval 
Avtomatik boshqarish va nazorat qilinishi lozim bo„lgan MX-1,8 VSh PTM texnologik va kinematik parametrlari bo„yicha 
ma'lumotlar 
№ 
Parametr nomi 
O„zgarish 
chegarasi
(diapazoni) 
Rostlash va nazorat 
qilish turi
Rostlash va nazorat qilish 
turi
Nazorat 
qilinadigan 
parametrlar 
soni
Ma‟lumotlarni 
taqdim qilish shakli 
Qo„llaniladigan 
O„O„ (datchik)- 
ning turlari 
Uzluk-
siz 
Diskret 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
1 PTAni egat yuzasiga
nisbatan joylashish 
balandligi, mm
0 …10 
Uzluk-
siz 
– 
Belgilangan balandlikda 
PTAni ushlab turish va 
haydovchini ogohligi 
(xabardorligi).
1 
Raqamli, svetodiodli 
indikatorlar 
Optik, 
patensiometrik 
2 
PTA ishchi tirqishi 
simmetriya o„qining 
g„o„za qatori o„q 
chizig„idan og„ishi, 
mm 
0 ….30 
Uzluk-
siz 
– 
Belgilangan chegarada PTA 
ishchi tirqishi o„qini 
og„ishini rostlash va 
haydovchini ogohligi 
(xabardorligi). 
1 
Raqamli, svetodiodli 
indikatorlar 
Optik 
3 
PTA ishchi tirqishi 
kengligi, mm 
22…40 
Uzluk-
siz 
– 
Agrofon parametrlariga 
muvofiq PTA ishchi tirqishi 
kengligini rostlash va 
haydovchini ogohligi 
(xabardorligi). 
2 
O„nlik kod 
ko„rinishidagi 
raqamli indikator 
Optik 
4 PTA qabul kamera-
sida xavo bosimi
(kamerani tiqilib 
qolishi)
Meyor-
dan past 
yoki 
yuqori 
– 
Diskret 
(0 yoki 1) 
Meyor chegarasidan 
chiqganligi xaqida 
haydovchini ogoh qilish va 
chora ko„rishga chaqirish. 
2 
Tovush beruvchi 
qurilmali svetodiodli 
indikatorlar 
Optik, pnevmatik 

52 
1.1- jadval (davomi) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
5 
Bunkerning
to„lishi 
Meyor-
dan 
yuqori 
yoki past 
- 
Diskret 
(0 yoki 
1) 
Bunker to„lganligi (meyor-
dan oshganligi) haqida 
haydovchini ogoh qilish. 
1 
Tovush beruvchi 
qurilma va raqamli 
svetodiodli 
indikatorlar 
Optik, 
patensiometrik 
6 
PTA ortidagi hosil 
qoldig„i, %
Ochilgan
hosilning
4% 
gachasi 
Uzluk-
siz 
– 
Hosil qoldig„i meyordan 
oshganda haydovchini ogoh 
qilish va chora ko„rishga 
chaqirish. 
1 
Tovush beruvchi 
qurilma va raqamli 
svetodiodli 
indikatorlar 
Optik 
7 
PTA shpindellari 
aylanish chastotasi-
ning o„rtacha 
qiymati, ayl/min 
900… 
…1100 
Uzluk-
siz 
O„zgaruv
-chan 
Aylanish chastotasi meyor 
chegarasidan chiqganligi 
haqida haydovchini ogoh 
qilish va chora ko„rishga 
chaqirish. 
2 
Tovush beruvchi 
qurilma va o„nlik kod 
ko„rinishidagi raqamli 
indikator 
Optik, induktiv 
8 
PTA ventilyatorlari 
aylanish chastotasi, 
ayl/min 
1400… 
…1600 
Uzluk-
siz 
O„zgaruv
-chan 
Aylanish chastotasi meyor 
chegarasidan chiqganligi 
haqida haydovchini ogoh 
qilish va chora ko„rishga 
chaqirish. 
2 
Tovush beruvchi 
qurilma va o„nlik kod 
ko„rinishidagi raqamli 
indikator 
Induktiv 
9 
PTA ajratkichlari 
aylanish chastotasi, 
ayl/min 
1500… 
…1700 
Uzluk-
siz 
O„zgaruv
-chan 
Aylanish chastotasi meyor 
chegarasidan chiqganligi 
haqida haydovchini ogoh 
qilish va chora ko„rishga 
chaqirish. 
8 
Tovush beruvchi 
qurilma va o„nlik kod 
ko„rinishidagi raqamli 
indikator 
Induktiv 

53 
Shuni qayd qilish lozimki, 1.1-jadvalda keltirilgan nazorat qilinadigan 
texnologik va kinematik parametrlar VSh PTM larning barcha modifikatsiyalari 
(turlari) - osma, yarim tirkama yoki o„ziyurar mashinalari uchun dolzarb va 
muhim hisoblanadi. 
Yuqorida ta'kidlab o„tilganidek, agregatlanayotgan traktorda qo„llanilayotgan 
bir necha lokal AB va NT larni umumlashtiruvchi traktor va PTM ning texnik-
ekspluatatsion ko„rsatkichlari, ish rejimlari va asosiy texnologik parametrlarini 
integrallashgan mikroprotsessorli AN va B tizimini yaratish hozirgi zamon 
talablariga mos keladi. 
Ana shunday traktorga yarim osma MX rusumidagi PTM ning integrallashgan 
bort mikroprotsessorli AN va B tizimining struktur sxemasi 1.20-rasmda 
keltirilgan. Ushbu tizim ikki turdagi - diskret va analog signallar uzatish 
tarmoqlaridan iborat bo„lib, ular orqali traktor va PTM ning turli agregat va 
qismlarida o„rnatilgan O„O„(datchik)lar signallari bort mikroprotsessoriga 
yetkaziladi. 
1.20-rasm. Paxtachilik MTA ish rejimlari va texnologik parametrlarni AB va 
N mikroprotsessorli tizimining struktur sxemasi 

54 
Struktur sxemaning tarkibiy qismlari va parametrlarini asoslashda asosiy 
vazifa bu - paxtachilik mashina traktor agregati (MTA) (traktor+PTM)ning 
yuqorida 1.1-jadvalda keltirilgan avtomatik nazorat (o„lchash, xabarlagich, 
rostlash, boshqarish) qilinadigan vazifa va parametrlarni aniqlashtirib olishdir.
Odatda traktorlar uchun ushbu vazifa va parametrlarni ikki guruhga bo„linadi – 
zaruriy (shtatdagi) va buyurtmalilar. Zaruriy vazifa va parametrlarni AB va N 
tizimlari barcha modellardagi traktorlarga o„rnatilib, ularga traktorning asosiy 
qismlarini texnik holatini nazorat qiluvchi va avariyadan saqlovchi vazifa va 
parametrlar(sovutuvchi va moylovchi suyuqliklar temperaturasi va bosimi, yoqilg„i 
miqdori, dvigatel vali va agregat tezliklari, IYoDni himoya tizimi va h.k.) kiradi. 
Buyurtma asosidagi vazifa va parametrlarga shataksirashni hisobga oluvchi 
agregatning xaqiqiy ish tezligini o„lchash tizimi, ishlov berilgan maydonni hisobga 
olish tizimi va h.k., yuqorida avtotransport vositalarini avtomatlashtirishda ko„rib 
chiqilgan(1.5-bo„lim) kabi tizimlar bilan jixozlanishi mumkin. 
Hozirgi kunlarda «Toshkent qishloq xo„jaligi texnikalari zavodi (TQXTZ)» 
va «Texnolog» AJ larida yangi istiqbolli modifikatsiyadagi traktor (dvigatel 
quvvati 80-120 o.k. teng) lar va ular asosida traktorga osma va yarim osma PTM 
larini yaratish bo„yicha tajriba – konstruktorlik ishlari olib borilmoqda. Ushbu 
jarayonda korxonalar mutaxassislari bilan xamkorlikda paxtachilik MTA ning 
avtomatik nazorat (o„lchash, xabarlagich, rostlash, boshqarish) qilinishi lozim
vazifa va parametrlarini, ayniqsa, buyurtma asosidagi mashinalar uchuni 
aniqlashtirib olinadi. 

Download 5,59 Mb.