109
9 - LABORATORIYA ISHI
OBYEKTDAGI SUYUQLIKNING SATHI O‟ZGARISHINI NAZORAT
QILUVCHI VA XABARLOVCHI QURILMANING ISHLASHINI
TADQIQ QILISH
ISHNI BAJARISHDAN MAQSAD
:
1. Obyektdagi suyuqlikning o‟zgarishini nazorat qiluvchi va xabarlovchi
usullarni,
datchiklarning
tuzilishi
va
ishlash
prinsiplarini,
ularning
xarakteristikalarini o‟rganish.
2. Suyuqlik sathining belgilangan nuqtadan past tushganligini xabarlashni
tadqiq qilish.
3. Suyuqlik sathining belgilangan nuqtadan yuqori bo‟lganligini xabarlashni
tadqiq qilish.
4. Qurilmaning ishlash prinsipini o‟rganish.
QO‟LLANILADIGAN JIHOZLAR: Obyektdagi
suyuqlikning sathi
o‟zgarishini nazorat qiluvchi va xabarlovchi qurilma.
UMUMIY MA‟LUMOTLAR
Suyuq moddalarning sathi o‟zgarishini nazorat qiluvchi va xabarlovchi usullar
va datchiklar quyidagi turlarga bo‟linadi:
1. Kontaktli;
2. Kontaktsiz.
Ularning ishlash prinsipi o‟lchanilayotgan sathni
u yoki bu usul bilan elektr
signaliga aylantirishga asoslangan.
Kontaktli datchiklar va ularning ishlash prinsipi suyuqliklar sathining berilgan
normadan o‟zgarishi mexaniq kontaktning ulanishiga va richagni uzilishiga
asoslangan. Masalan, qalqovichli datchiklar (2.9.1-rasm).
Kontaktsiz datchiklar ishlash prinsiplari suyuqlik sathining o‟zgarishi
o‟tkazgichning L-induktivligi, C-sig‟imi, R-aktiv qarshilik
kabi kattaliklarining
proporsional o‟zgarishiga asoslangan. Bu kattaliklarni o‟zgartirish uchun lazer,
oddiy yorug‟lik nurlaridan foydalanish usullari ham yo‟lga qo‟yilgan.
110
2.9.1-rasm. Qalqovichli datchik sxemasi
Bulardan tashqari, suyuqlik va sochiluvchan jismlar sathi o‟zgarishini nazorat
qilish uchun ultratovushli chastotali qurilmalardan foydalanish keng tarqaldi.
Ultratovushni o‟lchovchi, xabarlovchi qurilmalarning ishlash prinsipi nazorat
qilinayotgan moddalarning sathi o‟zgarishi uzatilayotgan chastotaning amplitudasi
yoki fazasiningo‟zgartirishiga asoslangan.
Ushbu laboratoriya qurilmasida kontaktsiz datchiklardan biri
konduktometrik
elektrodli sathdatchiklari qo‟llanilgan(2.9.3-rasm) bo‟lib, uning ishlash prinsipi
datchiklarning elektr zanjirini tok o‟tkazuvchi suyuqlik orqali uzish va ulashga
asoslangan.
STENDNING TUZILISHI
Stendning old tomoniga maxsus chiqishlarda tajriba o‟tkazish
uchun
qurilmaning sxemasi kerakli bloklarini kirish va chiqishlari o‟rnatilgan. Bu yerda:
“+” va “-” chiqishlari orqali qurilmaning ichidagi manba blokining kuchlanishi
tekshiriladi (manbaning kuchlanishi 23V); “N” chiqishlarini,
nasos vazifasini
bajaruvchi, mikrodvigatelni ulash uchun ishlatish mumkin. “Pastsath” (SNU)
hamda “yuqorisath” (SVU) qayd qiluvchi lampalar orqali idishdagi suvning sathi
qayd etiladi. Qaytaulovchi tumblerni “Vkl” holatiga o‟tkazilsa, qurilmaga 220V
kuchlanish ulanadi, “otkl” holatiga o‟tkazilsa, qurilmaga berilgan 220V kuchlanish
uziladi. “Set” – lampasi manba bloki ishlayotganligi (setda kuchlanish bor yoki
yo‟qligini) bildiradi: Pr – saqlagich. Idishdagi suvning sathi o‟zgarishini nazorat
qilish va boshqarish uchun stendning orqa tomonidan
uchta sim chiqqan va u
simlar “0”, “N”, “V” klemmali elektrodlarga ulangan.
111
QURILMANING TUZILISHI VA ISHLASHI
Qurilmaning struktura sxemasi 2.9.2-rasmda keltirilgan. Qurilma ushbu
bloklardan tashkil topgan: NO-nazorat obyekti;
SD-sath datchiklari; PSXB- past
sathni xabarlovchi blok; YuSXB-
yuqori sathni xabarlavchi blok; BSN-
stabillashgan manba bloki.
